Ζώντας πλέον στην τρίτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, η προβολή ενός βίντεο στο YouTube που “λύνει όλα μας τα προβλήματα”, ή ακόμα και η ανάρτηση ενός, είναι εξίσου συνηθισμένο με ένα γεύμα ρουτίνας. Η ποιότητα όμως, ενός τέτοιου βίντεο είναι διαφορετική υπόθεση. Έχοντας συνειδητοποιήσει αυτό, σειρά έχει μια ακόμα διαπίστωση. Από την μικρή μερίδα των “ποιοτικών” αναρτήσεων, ακόμα μικρότερη είναι αυτή που μπορεί να προσεγγίσει εύκολα και χρήστες που δεν είναι ειδήμονες στο συγκεκριμένο θέμα, αλλά είναι ανοιχτοί σε νέες γνώσεις.
Ο Παύλος Καστανάς είναι ένας άνθρωπος που συνδυάζει και τα δύο. Μέσω του καναλιού του, του Astronio, εξηγεί έννοιες και φαινόμενα σχετικά με την επιστήμη της αστρονομίας, που ανέκαθεν ενθουσίαζε και προβλημάτιζε τους ανθρώπους. Αν και η αρχή έγινε μόλις τριάμισι χρόνια νωρίτερα, ήδη αριθμεί σχεδόν 180 χιλιάδες συνδρομητές. Με πτυχίο στην Φυσική και μεταπτυχιακό στην Αστροφυσική, εργάζεται στην εκπαίδευση και παράλληλα προσπαθεί να τοποθετήσει “ένα μικρό λιθαράκι στο μεγάλο οικοδόμημα της επικοινωνίας της επιστήμης”, χαρίζοντας σε πολλούς ανθρώπους την ευκαιρία να απολαύσουν την ομορφιά της επιστημονικής γνώσης και να αντιληφθούν την θέση του μικροσκοπικού ανθρώπου στο Σύμπαν.
Ας μας τα πει καλύτερα ο ίδιος, όμως.
–Όπως έχετε δηλώσει και ο ίδιος, η δημιουργία κάθε επεισοδίου του Astronio απαιτεί πολύ κόπο και χρόνο, καθώς το έργο είναι εξ’ ολοκλήρου δικό σας. Τι είναι λοιπόν αυτό που θεωρείτε σημαντικό σε αυτές τις δημιουργίες και σας δίνει κουράγιο να τις συνεχίσετε;
-Εξαρχής αισθανόμουν την ανάγκη αφενός να μοιραστώ με τον κόσμο αυτό που αγαπώ και αφετέρου να βάλω κι εγώ ένα λιθαράκι στην επικοινωνία της επιστήμης. Αυτοί ήταν οι βασικοί λόγοι που ξεκίνησα το κανάλι και εξακολουθούν να αποτελούν την κινητήρια δύναμή μου. Στην αρχή ομολογώ ότι τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα, διότι αφιέρωνα αμέτρητες ώρες για βιντεοσκόπηση και μοντάζ χωρίς να γνωρίζω καθόλου εάν θα έχει ανταπόκριση το εγχείρημα. Τώρα πια αυτό έχει αλλάξει. Πραγματικά, μου δίνει πολύ μεγάλη χαρά να ξέρω ότι τα «ταξίδια» που κάνουμε στο διάστημα συγκινούν και άλλους εκτός από εμένα.
-Υπάρχει κάποιο πρόσωπο, κάποιος επιστήμονας ή εν γένει μεγάλη μορφή που αποτελεί ίνδαλμά σας και ενδεχομένως σας ενέπνευσε να ακολουθήσετε τον δρόμο αυτόν;
-Είναι σαφέστατα ο Carl Sagan, αυτός ο σπουδαίος επιστήμονας και εκλαϊκευτής της επιστήμης. Αυτό που τον καθιστά ξεχωριστό είναι ότι εκτός από το επιστημονικό κομμάτι και την ικανότητά του να εξηγεί σύνθετες έννοιες με απλά λόγια, μέσα από το έργο του μάς μετέδιδε πάντα ένα όμορφο όραμα για το μέλλον της ανθρωπότητας. Από μικρό παιδί τον παρακολουθούσα και, αργότερα, όταν πια μεγάλωσα, εκτίμησα ακόμα περισσότερο την αξία του. Γι’ αυτόν τον λόγο αποτέλεσε για μένα ιδιαίτερα συγκινητική στιγμή η συνάντηση με τον συνεχιστή του έργου του, τον Neil deGrasse Tyson.
(Δείτε εδώ την συνέντευξη του Neil DeGrasse Tyson στον Astronio: https://www.youtube.com/watch?v=4GSxG32IOaA&vl=en)
-Αν μπορούσατε να κατονομάσετε την σπουδαιότερη ανακάλυψη στην αστρονομία για τον ανθρώπινο πολιτισμό, ποια θα ήταν αυτή;
-Δεν ξέρω αν μπορώ να μιλήσω για μία μόνο ανακάλυψη, παρόλο που υπάρχουν πολλά εντυπωσιακά ευρήματα, τα οποία μάλιστα έχουν γίνει μέρος της καθημερινότητάς μας και έχουν βρει πρακτικές εφαρμογές. Περισσότερο θα εστίαζα στην εικόνα του ανθρώπου που σχηματίζεται όταν κανείς βλέπει τον κόσμο μέσα από τα μάτια της αστρονομίας. Η Γη μετατρέπεται σε ένα μικροσκοπικό βράχο που ταξιδεύει αέναα μέσα στο ατέλειωτο σκοτάδι του Σύμπαντος. Οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των ανθρώπων παύουν. Βλέπουμε δηλαδή την ανθρωπότητα ως μια ενιαία οντότητα, στο ίδιο διαστημόπλοιο. Αυτή η ενότητα και η ελπίδα για το μέλλον που μας χαρίζει η αστρονομία νομίζω είναι ό,τι πιο σημαντικό έχει προσφέρει κάποια επιστήμη. Ακόμα δεν έχουμε αδράξει τους καρπούς αυτής της συνειδητοποίησης, αλλά ελπίζω ότι σύντομα θα αρχίσουμε να το κάνουμε.
-Πιστεύετε πως υπάρχει κάποια ανώτερη ύπαρξη, κάποιος θεός, που δημιούργησε τον κόσμο και ορίζει ό,τι συμβαίνει σε αυτόν; Και θα μπορούσε μια τέτοια άποψη να συνυπάρξει με την επιστήμη, ή αποκλείονται η μία από την άλλη;
-Είμαι λάτρης της γνώσης. Η πίστη δεν έχει θέση στη ζωή μου παρόλο που αναγνωρίζω την ανάγκη αρκετών συνανθρώπων μας να πιστέψουν ότι κάποιο ον επιβλέπει τις συμπαντικές εξελίξεις. Η πίστη μπορεί να συνυπάρξει με την επιστήμη στο βαθμό που δεν εμποδίζει τη μελέτη του φυσικού κόσμου. Υπήρξαν εποχές στο παρελθόν που πράγματι η πίστη λειτουργούσε ως εμπόδιο στη γνώση. Θυμηθείτε για παράδειγμα τον Giordano Bruno ή τον Γαλιλαίο. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει και πολλοί επιστήμονες καταφέρνουν να συνδυάσουν την επιστήμη και την πίστη τους. Όχι τόσο ως αλληλοσυμπληρούμενες έννοιες, αλλά ως εκφράσεις διαφορετικών αναγκών τους.
-Κρίνετε πως έχει νόημα να επενδύουμε χρήματα και χρόνο στην προσπάθεια αποικισμού υποψήφιων νέων Γαιών;
-Αυτή τη στιγμή δε γίνεται καμιά τέτοια προσπάθεια, εξάλλου κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς παράλογο. Καλά καλά δεν έχουμε πάει στον Άρη και θα κουβεντιάσουμε για επίσκεψη σε πλανητικά συστήματα που απέχουν έτη φωτός; Όχι βέβαια. Άρα η αναζήτηση πλανητών που να μοιάζουν με τη Γη και εν γένει νέων εξωπλανητών δε γίνεται για να βρούμε νέο «σπίτι». Ο σκοπός της έρευνας είναι η κατανόηση του τρόπου που λειτουργεί το Σύμπαν. Δηλαδή θέλουμε να δούμε κατά πόσο η γέννηση πλανητών σαν τον δικό μας είναι ένα συχνό φαινόμενο ή όχι. Αυτό είναι ένα πανάρχαιο φιλοσοφικό ερώτημα το οποίο έχει μετατραπεί σε επιστημονικό και σύντομα θα είμαστε σε θέση να το απαντήσουμε πλήρως. Επίσης, σχετίζεται άμεσα με το ερώτημα περί ύπαρξης άλλων όντων με νοημοσύνη στο Σύμπαν.
-Οπωσδήποτε. Ωστόσο, στην πραγματικότητα γίνονται σοβαρές και μη προσπάθειες προετοιμασίας τεχνολογίας, ως επί το πλείστον, που θα καταφέρει να δώσει στις μελλοντικές γενιές ένα νέο «σπίτι», όπως η SpaceX του Elon Musk, που βέβαια ακόμα βρίσκεται στο στάδιο της εξερεύνησης. Ποια είναι η άποψή σας για την συγκεκριμένη πρωτοβουλία;
-Αν μιλάμε για νέα «σπίτια» εντός του ηλιακού συστήματος, τότε η κουβέντα γίνεται πιο πρακτική. Νομίζω είναι πολύ θετικά τέτοια βήματα. Η δημιουργία νέων εστιών της ανθρωπότητας σε άλλους πλανήτες αφενός θα εξασφαλίσει την επιβίωση του είδους μας και αφετέρου θα ανοίξει νέες προοπτικές κατανόησης και εξερεύνησης του Σύμπαντος. Φυσικά απέχουμε πολύ από τη δημιουργία μιας αποικίας, είτε στη Σελήνη είτε στον Άρη. Προέχει η δημιουργία μικρών σταθμών ή μικρών βάσεων κυρίως επιστημονικού ενδιαφέροντος. Αυτό πράγματι σχεδιάζεται να γίνει μέσα στα επόμενα χρόνια. Η αποικία θα έρθει πολύ αργότερα, με τη Σελήνη να αποτελεί το πρώτο «σκαλοπάτι» της προσπάθειας.
-Είστε ένας άνθρωπος με πάθος για την επιστήμη και αγάπη για την διάδοσή της. Στην εποχή της επίπεδης Γης, της αστρολογίας και της συνωμοσιολογίας, ποιο είναι το μήνυμα που ίσως θα θέλετε να μοιραστείτε με κάποιον «ανήσυχο» αναγνώστη για να τον / την ενθαρρύνετε να διατηρήσει το ενδιαφέρον του / της;
-Όσο ζοφερή κι αν μοιάζει η κατάσταση με τις ψευδοεπιστήμες και τις παράλογες αντιλήψεις που αναφέρατε, η ανθρωπότητα τα τελευταία χρόνια έχει κάνει τεράστια άλματα, επιστημονικά και τεχνολογικά, και θα κάνει ακόμα μεγαλύτερα! Όπως σας είπα, είναι πιθανό μέσα στις επόμενες δεκαετίες να έχουμε μια μικρή αυτόνομη βάση στη Σελήνη. Ο άνθρωπος θα γίνει δηλαδή ένα ον «δύο κόσμων». Όσο λοιπόν κι αν επιμένουν οι δεισιδαιμονίες και οι ανορθολογισμοί να μας κρατήσουν στο έδαφος, νομίζω ότι η απογείωσή μας προς ένα λαμπρό μέλλον είναι αναπόφευκτη, αρκεί να φέρουμε όσο γίνεται περισσότερους ανθρώπους στην επιστήμη. Αυτό λοιπόν θα προσπαθούσα να εμφυσήσω στους συνανθρώπους μας, ένα όραμα και μια ελπίδα για το μέλλον.
-Όμορφο και αισιόδοξο το μήνυμά σας, σίγουρα! Μια από τις πρώτες επαφές του ανθρώπου με την επιστημονική γνώση γίνεται μέσω του σχολείου. Με την ιδιότητα σας ως εκπαιδευτικού και «κοινωνού» της επιστήμης, θεωρείτε ότι η ελληνική δημόσια εκπαίδευση καταφέρνει να εξάψει στα παιδιά το ενδιαφέρον για την επιστήμη;
-Δυστυχώς το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι ιδιαίτερα δύσκαμπτο. Είναι ένα σύστημα που καλύπτει μεν έναν πολύ μεγάλο όγκο ύλης, δηλαδή έναν μεγάλο όγκο πληροφοριών, αλλά δε μαθαίνει πραγματικά στους μαθητές να σκέπτονται ορθολογικά και δημιουργικά. Οι εκπαιδευτικοί μοιραία προσαρμόζονται σε αυτήν την κατάσταση και μόνο λίγοι που έχουν το σθένος και την όρεξη ξεφεύγουν -όσο τους επιτρέπει το σύστημα- από τα συνηθισμένα. Δεν θα πρέπει όμως να μας κάνει εντύπωση ότι στην Ελλάδα ατενίζουμε το μέλλον με μια καχυποψία. Εξάλλου είμαστε ριζωμένοι στο ένδοξο παρελθόν μας και απολαμβάνουμε την ομφαλοσκόπηση και το ταξίδι σε περασμένα μεγαλεία, ενώ …ντρεπόμαστε για το παρόν μας και φοβόμαστε το μέλλον μας. Νομίζω ότι αυτό το κλίμα που σας περιγράφω εδραιώνεται σε μεγάλο βαθμό στο σχολείο. Χρειαζόμαστε περισσότερη αισιοδοξία και προσμονή για το μέλλον. Θέλουμε μαθητές που να επιθυμούν να γίνουν οι επόμενοι μεγάλοι επιστήμονες του πλανήτη μας, οι επόμενοι μεγάλοι εξερευνητές του διαστήματος.
–Σας ευχαριστούμε πολύ!
-Κι εγώ σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση!
