Οι επιπτώσεις των επιλογών της μητέρας πριν την σύλληψη και κατά τη διάρκεια της κύησης για το νεογνό, το βρέφος και το παιδί

Της Αναστασίας Διαμαντή*

Την τελευταία δεκαετία, γίνονται εκτενείς συζητήσεις εντός της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με τον ρόλο της μητέρας στην κυοφορία του εμβρύου και την αξία της μήτρας ως ένα ασφαλές μέρος για την απαραίτητη ανάπτυξή του.

Το 2017, στο επιστημονικό περιοδικό Nature, δημοσιεύτηκε ένα άρθρο που ανέπτυσσε την ιδέα ενός εξωμήτριου συστήματος, σχεδιασμένου να θρέψει και να αναπτύξει πρόωρα αρνιά ως μια λύση για τη νεογνική θνησιμότητα (από το τελευταίο τρίμηνο πριν την γέννα και εντός των 28 πρώτων ημερών μετέπειτα). Οι εφευρέτες-επιστήμονες ξεκαθάρισαν πως η εφεύρεση αποτελεί μια απλή προσπάθεια βελτίωσης των ήδη υπαρχόντων συστημάτων στήριξης στις μονάδες νεογνών. Ωστόσο κρίθηκαν αυστηρά.

Η εφεύρεση αυτή, καθώς και οι αντιδράσεις που έλαβε, εγείρουν ερωτήματα σχετικά με την βιολογική σχέση της μητέρας και του παιδιού της, καθώς και της σημασίας που αυτή έχει για την ανάπτυξή του. 

Στο άρθρο αυτό θα αναλυθούν οι βιολογικές επιπτώσεις που έχουν οι επιλογές της μητέρας για το αγέννητο παιδί της.

Παχυσαρκία και Υπερ-διατροφή 

Ένας από τους βασικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του εμβρύου είναι η μητρική διατροφή. Γυναίκες με BMI (Δείκτης Μάζας Σώματος) >30 έχουν αυξημένη ινσουλίνη και υψηλή συγκέντρωση γλυκόζης, παράγοντες που οδηγούν στην παχυσαρκία και στον διαβήτη, με σοβαρές επιπτώσεις για το έμβρυο. 

Οι γυναίκες γεννιούνται με συγκεκριμένο αριθμό ωαρίων, τα οποία βρίσκονται στις ωοθήκες μέσα σε ένα θρεπτικό για αυτά υγρό. Η υψηλή συγκέντρωση κυτοκινών και ινσουλίνης στο υγρό αυτό οδηγούν σε ωάρια μειωμένης ποιότητας, τα οποία είναι συνήθως μικρότερα σε μέγεθος. Έτσι, τα μωρά που προέρχονται από υπέρβαρες μητέρες, συνήθως γεννιούνται μικρότερα, ενώ παρουσιάζουν αργή σωματική και νοητική ανάπτυξη. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται, καθώς υπέρβαρες γυναίκες που λαμβάνουν ωάρια από δότριες φυσιολογικού βάρους γεννούν παιδιά με τάση φυσιολογικής ανάπτυξης. 

Ακόμη, η κακή διατροφή της μητέρας επηρεάζει ιδιαίτερα την μικροχλωρίδα του εντέρου της, δημιουργώντας προβλήματα τόσο στην ίδια όσο και στο έμβρυο. Η μικροχλωρίδα του εμβρύου διαμορφώνεται μέσω της ανταλλαγής μικροβίων με την μητέρα κατά την κύηση, και έτσι μια χαμηλής ποιότητας μικροχλωρίδα αναγκάζει το παιδί να ξεκινήσει την ζωή του με επιβαρυμένο έντερο. Εάν σκεφτεί κανείς πως χρειάζονται περίπου δύο χρόνια για την διαμόρφωση υγιούς μικροχλωρίδας μετά από κακές διατροφικές επιλογές, η σημασία της διατροφής της μητέρας καιρό πριν την εγκυμοσύνη είναι εμφανής ή αδιαμφισβήτητη.  

Αλκοόλ 

Η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών από τις γυναίκες τους μήνες πριν ή κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι συχνότερο φαινόμενο απ’ ό,τι κανείς θα περίμενε. Αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί οι μικρές ποσότητες αλκοόλης θεωρούνται ασήμαντες από τις μελλοντικές μητέρες. Ακόμη, μεγάλο ποσοστό των γυναικών που συνήθιζαν να πίνουν τακτικά δυσκολεύεται να διακόψει την συνήθεια αυτή ακόμη και μετά τον πρώτο υπέρηχο του επικείμενου παιδιού.

Μελέτες δείχνουν πως, ενώ το αλκοόλ έχει αρνητική επίδραση για την γονιμότητα των γυναικών, εφόσον μια γυναίκα μείνει έγκυος, η ποιότητα του εμβρύου δεν επηρεάζεται από προηγούμενη κατανάλωση. 

Ωστόσο, δεν ισχύει το ίδιο για κατανάλωση που συμβαίνει εντός της κύησης. Η κατανάλωση τις οκτώ πρώτες εβδομάδες μετά την γονιμοποίηση είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για το βρέφος καθώς συσχετίζεται με εμβρυακές ανωμαλίες και αυξημένο ρίσκο για την πορεία της εγκυμοσύνης. Συγκεκριμένα, στις περιπτώσεις αυτές τα έμβρυα γεννιούνται με εμβρυϊκό αλκοολικό σύνδρομο (FASD). Το σύνδρομο αυτό είναι συχνά εμφανές στο πρόσωπο του νεογνού, που διαθέτει παραμορφωμένο σαγόνι, ανωμαλίες στα αυτιά και στα μάτια καθώς και ιδιαιτέρα μικρή μύτη. Το σύνδρομο FASD συνοδεύεται από φάσμα νευροαναπτυξιακών διαταραχών, όπως η διάσπαση προσοχής, καθώς και μαθησιακές, γνωστικές και λεκτικές δυσκολίες και αναπηρίες.  

Κάπνισμα

Το κάπνισμα αποτελεί απειλή για την παγκόσμια υγεία από μόνο του, καθώς περίπου 8 εκατομμύρια θάνατοι κάθε χρόνο σχετίζονται με αυτό. Ωστόσο, το κάπνισμα αλλά και η έκθεση σε καπνό κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι ιδιαίτερα ζημιογόνα καθώς σχετίζονται με αυξημένα ποσοστά νοσηρότητας και θνητότητας τόσο για την μητέρα όσο και για το έμβρυο. 

Συγκεκριμένα, το κάπνισμα στην περίοδο πριν τη σύλληψη, έχει αποδειχτεί πως αυξάνει τις πιθανότητες γαστρόσχισης, κατάσταση στην οποία τα νεογνά παρουσιάζουν τα όργανά τους έξω από το σώμα τους καθώς δεν καταφέρνουν να αναπτύξουν κοιλιακό τοίχωμα.

Όσον αφορά το κάπνισμα μετά την σύλληψη, είναι σημαντικό να τονίσουμε πως η νικοτίνη διαπερνάει τον πλακούντα χωρίς δυσκολία και φτάνει το έμβρυο λίγα λεπτά αφού η μητέρα εισπνεύσει τον καπνό. Ωστόσο, οι σοβαρότερες επιπτώσεις για το έμβρυο, οφείλονται στα υποπροϊόντα της καύσης του καπνού που περιέχει το τσιγάρο. Τα υποπροϊόντα αυτά διαταράσσουν την αναγκαία ισορροπία στο σύστημα του εμβρύου και καταστρέφουν σημαντικά κυτταρικά συστήματα. Αυτό συμβαίνει μέσω παθολογικών επιγενετικών αλλαγών που συμβαίνουν λόγω λανθασμένης, ανύπαρκτης ή υπερβολικής μεθυλίωσης του DNA (επεξεργασία απαραίτητη για την ορθή έκφραση του γενετικού υλικού). Ως αποτέλεσμα, το έμβρυο καταλήγει με μόνιμες επιβλαβείς αλλαγές στο γενετικό του υλικό. 

Απόδειξη για τις καταστροφικές επιπτώσεις του καπνού αποτελούν στατιστικά στοιχεία που δείχνουν πως οι μητέρες που καπνίζουν έχουν διπλάσιο ρίσκο αποβολής, καθώς και πως το 80% των παιδιών που προέρχονται από γονείς καπνιστές γεννιούνται λιποβαρή και παρουσιάζουν σοβαρά αναπτυξιακά προβλήματα.

---

Ο τρόπος ζωής της μητέρας κατά τη διάρκεια της προσύλληψης και του εμβρυϊκού σταδίου επηρεάζει άμεσα και μόνιμα το παιδί. Πέρα από την διατροφή, την κατανάλωση αλκοόλ και τη χρήση καπνού, υπάρχουν αρκετές άλλες συνήθειες και καταστάσεις που επηρεάζουν αρνητικά την υγεία του βρέφους. Η χρήση ναρκωτικών, η έλλειψη ύπνου καθώς και το υψηλό άγχος έχουν επίσης αρνητικές επιδράσεις και χρήζουν αντιμετώπισης προτού γίνει η σύλληψη. 

Τέλος, σημαντικό είναι να τονίσουμε, πως με τον ίδιο τρόπο που οι αρνητικές συμπεριφορές προκαλούν βλάβες στο έμβρυο, μια φυσιολογική εγκυμοσύνη με υγιείς συνήθειες και μια ήρεμη ψυχικά μητέρα μπορεί να δώσει στο παιδί σωματικά, ψυχικά και νοητικά εφόδια που θα το συνοδεύουν μια ζωή.

Η συμπεριφορά της μητέρας κατά την προσύλληψη και την κύηση, πρόδηλα αφήνει ένα ισχυρό γενετικό αποτύπωμα στο παιδί, απορρίπτοντας το επιχείρημα πως η γυναικεία μήτρα μπορεί να συγκριθεί ή και να αντικατασταθεί με μια εκκολαπτική συσκευή.

*Η Αναστασία Διαμαντή είναι φοιτήτρια στην Ιατρική του Πανεπιστημίου του Manchester.

Πηγές:

1. Partridge E, Davey M, Hornick M, McGovern P, Mejaddam A, Vrecenak J et al. An extra-uterine system to physiologically support the extreme premature lamb. Nature Communications. 2017;8(1).
2. Hill B, Hall J, Skouteris H, Currie S. Defining preconception: exploring the concept of a preconception population. BMC Pregnancy and Childbirth. 2020;20(1).
3. Fleming T, Watkins A, Velazquez M, Mathers J, Prentice A, Stephenson J et al. Origins of Lifetime Health Around the Time of Conception: Causes and Consequences. Obstetrical & Gynecological Survey. 2018;73(10):555-557.
4. HILL M. Early Human Development. Clinical Obstetrics and Gynecology. 2007;50(1):2-9.
5. Schoenwolf G, Bleyl S, Brauer P, Francis-West P, Larsen W. Larsen’s human embryology.
6. Banik A, Kandilya D, Ramya S, Stünkel W, Chong Y, Dheen S. Maternal Factors that Induce Epigenetic Changes Contribute to Neurological Disorders in Offspring. Genes.2017;8(6):150.
7. Lim D, Maher E. DNA methylation: a form of epigenetic control of gene expression.
8. The Obstetrician & Gynaecologist. 2010;12(1):37-42.
9. Peters J. The role of genomic imprinting in biology and disease: an expanding view.
10. Nature Reviews Genetics. 2014;15(8):517-530.
11. Fraser, A., Tilling, K., Macdonald-Wallis, C., Sattar, N., Brion, M., Benfield, L., Ness, A., Deanfield, J., Hingorani, A., Nelson, S., Smith, G. and Lawlor, D., 2010. Association of Maternal Weight Gain in Pregnancy With Offspring Obesity and Metabolic and Vascular Traits in Childhood. Circulation, 121(23), pp.2557-2564.
12. Godfrey K, Reynolds R, Prescott S, Nyirenda M, Jaddoe V, Eriksson J et al. Influence of maternal obesity on the long-term health of offspring. The Lancet Diabetes & Endocrinology. 2017;5(1):53-64.
13. Fleming T, Watkins A, Velazquez M, Mathers J, Prentice A, Stephenson J et al. Origins of Lifetime Health Around the Time of Conception: Causes and Consequences. Obstetrical & Gynecological Survey. 2018;73(10):555-557.
14. How Are Emotional Effects of Alcohol Explained? [Internet]. Alcohol.org. 2021 [cited 6 April 2021]. Available from: https://www.alcohol.org/guides/alcohol-fueledemotions/
15. Drinking alcohol while pregnant [Internet]. nhs.uk. 2021 [cited 6 April 2021]. Available from: https://www.nhs.uk/pregnancy/keeping-well/drinking-alcohol-whilepregnant/
16. Van Heertum K, Rossi B. Alcohol and fertility: how much is too much?. Fertility Research and Practice. 2017;3(1).
17. Bosco C, Diaz E. Placental Hypoxia and Foetal Development Versus Alcohol Exposure in Pregnancy. Alcohol and Alcoholism. 2012;47(2):109-117.
18. Tobacco [Internet]. Who.int. 2021 [cited 7 April 2021]. Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco
19. Preconception care: tobacco, alcohol and caffeine – IVI UK [Internet]. IVI UK. 2021 [cited 7 April 2021]. Available from: https://www.ivi.uk/blog/preconception-caretobacco- alcohol-caffeine/
20. Perry M, Mulcahy H, DeFranco E. Influence of Periconception Smoking Behavior on Birth Defect Risk [4OP]. Obstetrics & Gynecology. 2017;129(1):1S-2S.
21. Mund M, Louwen F, Klingelhoefer D, Gerber A. Smoking and Pregnancy — A Review on the First Major Environmental Risk Factor of the Unborn. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2013;10(12):6485-6499.
22. Nielsen C, Larsen A, Nielsen A. DNA methylation alterations in response to prenatal exposure of maternal cigarette smoking: A persistent epigenetic impact on health from maternal lifestyle?. Archives of Toxicology. 2014;90(2):231-245.
23. KINSELLA M, MONK C. Impact of Maternal Stress, Depression and Anxiety on Fetal Neurobehavioral Development. Clinical Obstetrics & Gynecology. 2009;52(3):425-440.