Είναι συχνά πιο οικονομικά στην παραγωγή τους, είναι πιο εύκολα σε αυτήν (χρειάζεσαι μόνο μια κάμερα, ένα σπίτι-πλατό και έναν κοινό θνητό πρόθυμο να μοιραστεί τη ζωή του με αντάλλαγμα τη δημοσιότητα), είναι “αληθινά”. Οι εκπομπές τύπου “ριάλιτι” διανύουν τη δική τους περίοδο χάριτος στον χώρο της τηλεόρασης, όχι μόνο ανά τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα. Δομημένα με πυρήνα έναν διαγωνισμό και ένα χρηματικό έπαθλο, κατά καιρούς έχουν στηθεί ριάλιτι με οποιοδήποτε θέμα μπορεί να σκεφτεί κανείς: διαγωνισμοί τραγουδιού, εύρεσης της “αληθινής αγάπης”, μαγειρικής, μόντελινγκ, σχεδιασμού μόδας (μπορείτε να συνεχίσετε μόνοι σας, ο κατάλογος ολοένα και διευρύνεται)… Τελειώνει το ένα, δυστυχώς διαρκεί μόλις μερικούς μήνες; Κανένα πρόβλημα, καθώς υπάρχει ένα άλλο να το διαδεχθεί και να κρατήσει το κοινό ικανοποιημένο.
Όμως, κάθε ριάλιτι που σέβεται τον εαυτό του δεν περιορίζεται μόνο στο διαγωνιστικό κομμάτι. Έμφυτο χαρακτηριστικό του είναι το να έχει για όσο διαρκεί αποκλειστικότητα στη ζωή των πρωταγωνιστών του: παρακολουθεί τη συμβίωσή τους στο σπίτι του σόου 24/7, απαθανατίζει κάθε “αληθινή” στιγμή που βιώνουν μέσα σε αυτό, κάθε συγκίνηση, κάθε δάκρυ, κάθε διαπληκτισμό ή διαφωνία. Πολλές φορές όλο αυτό το υλικό συλλέγεται και με οργανωμένο ή μεθοδευμένο τρόπο: κάθε διαγωνιζόμενος καλείται να απαντά σε ερωτήσεις μπροστά στην κάμερα σε ξεχωριστό χώρο με την πρέπουσα ιδιωτικότητα και μας εκθέτει τη γνώμη του για τα διάφορα τεκταινόμενα στο πλαίσιο του διαγωνισμού ή η ίδια η παραγωγή φυτεύει εστίες καπνού που μετατρέπουν το σπίτι σε πεδίο μάχης. Τα δράματα είναι ηθελημένα. Θέλουμε το ριάλιτι να προσιδιάζει στα δεδομένα της πραγματικής ζωής, έτσι δεν προσεγγίζει ευκολότερα το κοινό;
Όλη αυτή η λογική είναι πράγματι αποτελεσματική. Παρ’ όλο που η κοινή γνώμη σπεύδει να καταδικάσει τα ριάλιτι για το χαμηλόβαθμο της ποιότητας του περιεχομένου τους, εντούτοις είναι γεγονός ότι το κοινό δε δείχνει παρά μόνο “αγάπη” γι’ αυτά. Μάλλον για τους περισσότερους το ριάλιτι αποτελεί ένα guilty pleasure!
Ποια είναι η εξήγηση που δίνει η επιστήμη της ψυχολογίας πίσω από αυτό το φαινόμενο;
Έχουν υποστηριχθεί κατά καιρούς διάφορες θεωρίες. Κατά μια άποψη, αυτό που κάνει τα ριάλιτι τόσο προσιτά είναι το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες σε αυτά είναι άνθρωποι της καθημερινότητας, με τους οποίους οι τηλεθεατές μπορούν να ταυτιστούν ευκολότερα. Δεν πρόκειται για κάποια απομακρυσμένη φιγούρα, αλλά για προσωπικότητες που αντιπροσωπεύουν τον μέσο κοινωνικό άνθρωπο, την αντίληψη, τους προβληματισμούς και την ψυχοσύνθεσή του. Έτσι, ο τηλεθεατής σπεύδει να δείξει κατανόηση και συμπόνια. Επίσης, η επιθυμία για απόκτηση φήμης είναι σήμερα διευρυμένη, ή και υπερεκτιμημένη θα λέγαμε. Δεν είναι λίγοι αυτοί που συμμερίζονται αυτή τη δίψα για αναγνωρισιμότητα αλλά και στους οποίους προξενεί ενδιαφέρον η ευκαιρία που δίνει το ριάλιτι για ραγδαία μετάβαση από την αφάνεια στο κέντρο της προσοχής. Δε θα την ήθελαν άραγε και για τον εαυτό τους;
Αυτό το κρυφό τους όνειρο υλοποιείται μπροστά στα μάτια τους. Το πρόβλημα είναι ότι σπάνια σήμερα διακρίνουμε μεταξύ καλής και κακής δημοσιότητας. Προσπαθούμε να κερδίσουμε την προσοχή των άλλων με κάθε κόστος, καθώς σε κάθε περίπτωση αξιολογούμε θετικότερα μια ζωή συναρπαστική, με την οποία αξίζει να ασχοληθεί κανείς, παρά μια ζωή που παραμένει στη σκιά της άγνοιας. Αφανής ήρωας δεν υπάρχει, ήρωας γίνεται κάποιος από τη στιγμή που τα κατορθώματά του γίνονται γνωστά. Τα ριάλιτι τρέφουν και τρέφονται από τη ματαιοδοξία μας.
Μια άλλη άποψη επικεντρώνεται στην απόλαυση που βιώνει ο θεατής όταν μέσω ενός αόρατου ματιού “τρυπώνει” στην ιδιωτική ζωή ανυποψίαστων αγνώστων. Και τους θεωρούμε ανυποψίαστους, διότι παρόλο που οι ίδιοι έχουν συγκατατεθεί στη μαγνητοσκόπηση στιγμών τη ζωής τους που δε σχετίζονται με το αμιγές διαγωνιστικό κομμάτι του προγράμματος, δεν μπορούν παρά να τελούν σε σημαντική άγνοια περί του αριθμού και της σύνθεσης του κοινού που παρακολουθεί από την ασφάλεια του σπιτιού του.
Γιατί όμως ο τηλεθεατής νιώθει αυτή την ένοχη απόλαυση; Την απάντηση παρέχει η λεγόμενη θεωρία της “κοινωνικής σύγκρισης”, η οποία διατυπώθηκε από τον κοινωνικό ψυχολόγο Leon Festinger τη δεκαετία του ‘50. Η θεωρία αυτή διατυπώνει την έμφυτη τάση του ανθρώπου να συγκρίνει τον εαυτό του με τους γύρω του, με αποτέλεσμα να επιτυγχάνει ή να ενισχύει την αυτοεπιβεβαίωσή του. Κατ’ ουσίαν, αξιολογεί τις δικές του απόψεις και συμπεριφορές συσχετίζοντάς τες με αυτές των άλλων, προκειμένου να τις επαληθεύσει, να αποκομίσει περισσότερη σιγουριά και αυτοπεποίθηση για αυτές. Πρόκειται για έναν τρόπο αυτοπροσδιορισμού και ενίσχυσης του εγώ.
Φέροντας την εν λόγω θεωρία στα μέτρα των ριάλιτι, ο τηλεθεατής εμμένει στο να παρακολουθεί και να “αποδέχεται” παθητικά την υποβολή των πρωταγωνιστών σε καταστάσεις που τους φέρνουν σε δύσκολη θέση δημόσια, στηρίζοντας το τελικό προϊόν, ακριβώς γιατί μέσα από αυτή τη διαδικασία επιβεβαιώνει το δικό του εγώ. Κανένας από εμάς δε θα ήθελε να το παραδεχθεί, αλλά σκεφτείτε το. Μήπως τελικά ισχύει; Δε συμφωνούμε με τη λογική των ριάλιτι που υποβαθμίζει το status των συμμετεχόντων, δεν δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι τις αντίστοιχες καταστάσεις, εντούτοις διαδραματίζουμε καθοριστικό ρόλο στη συνέχισή τους, δίνουμε το κίνητρο και τον ζωτικό λόγο δημιουργίας τους. Όσο αγοράζουμε το προϊόν, εξασφαλίζουμε τη διαιώνιση της παραγωγής του. Και εμείς τι αποκομίζουμε από αυτό;
Ικανοποιούμε το δικό μας εγώ, επιβεβαιώνουμε την ιδέα που έχουμε σχηματίσει για τον εαυτό μας, μέσα από το να επαληθεύουμε ότι όσο άσχημα και να είναι τα πράγματα, εν τέλει είμαστε καλύτεροι από τον “μέσο άνθρωπο” που παρουσιάζουν τα ριάλιτι. God bless reality shows…
*Πηγή εικόνων: https://medicalxpress.com/news/2019-12-tv-thinner-women.html
https://www.oneman.gr/pop-code/t/tileorasi/opinion/gntm-2-telikos.5659556.html
https://www.thetoc.gr/people-style/article/tiletheasi-gntm-telikos-panikos-kai-trela-noumera
