Γράφει η Κωνσταντίνα Σιούλα.
Η ομορφιά είναι κάτι που μας τρομάζει, όπως, άλλωστε, είπε και η Ντόνα Ταρτ. Οτιδήποτε αποκαλούμε όμορφο μας προκαλεί ανατριχίλα. Τι είναι ομορφιά, λοιπόν; Και το πιο σημαντικό, πώς αυτή επηρεάζει την καθημερινότητά μας μέσα από τα παιχνίδια που κάποτε παίζαμε, τα κινούμενα σχέδια που παρακολουθούσαμε και τα πρότυπα ομορφιάς που αναδύονται κάθε δεκαετία;
Ας ξεκινήσουμε από το μακρινό παρελθόν και συγκεκριμένα από την Αναγέννηση μέσα από τους πίνακες του Μποτιτσέλι: Είναι η “Αλληγορία της Άνοιξης” και η “Γέννηση της Αφροδίτης” που μας δίνουν μια πρώτη εικόνα για το τι εστί ομορφιά. Στο ερώτημα αυτό την απάντηση φαίνεται να την αναζήτησε ο ίδιος ο ζωγράφος μέσα από τα μάτια της Αφροδίτης, της θεάς της ομορφιάς και του έρωτα.
Το κοινό και στους δύο πίνακες είναι η δεσποτική θέση της ίδιας της θεάς. Τα χρυσαφένια της μαλλιά, το απλανές βλέμμα της και το σκυμμένο της κεφάλι – όλα αυτά ξεχωρίζουν τόσο στον έναν πίνακα, όσο και στον άλλο. Στην Αλληγορία της Άνοιξης διαδραματίζει καίριο ρόλο, καθώς ο ερχομός της σηματοδοτεί την αρχή της Άνοιξης: την άνθιση των λουλουδιών, την ωρίμανση των φρούτων και – φυσικά – τον ερχομό του έρωτα. Χωρίς αυτήν, που, άλλωστε, φαίνεται ολοκάθαρα ότι αποτελεί τον “πυρήνα” της εικόνας, από όπου πηγάζουν και όλες οι υπόλοιπες θεότητες, αλλά και η χλωρίδα του σκιερού αυτού τοπίου, δεν υπάρχει τίποτα. Εκείνη είναι που κινεί τα νήματα, εκείνη είναι και η “καρδιά” του πίνακα, από την οποία ρέει και κυλά σαν αίμα η “κανονικότητα” μέσα από τις ρυθμικές και ζωηρές κινήσεις των υπόλοιπων προσώπων. Μόνο η θέα Αφροδίτη μοιάζει να είναι στατική και σαν να παρακολουθεί από μακριά τους υπόλοιπους να καλωσορίζουν την άνοιξη, αρνείται να λάβει μέρος σε αυτόν τον τελετουργικό τρόπο καλωσορίσματος, παρόλο που η παρουσία της είναι σημαντική στο χώρο.
Περαιτέρω ανάλυση πάνω στον πίνακα είναι περιττή, μιας που δεν σχετίζεται άμεσα με το θέμα μας, αξίζει όμως να αναφερθεί τουλάχιστον η βασική ομοιότητά της με τη Γέννηση της Αφροδίτης. Πρόκειται, φυσικά, για έναν πασίγνωστο πίνακα, που όλοι μας έχουμε δει έστω μια φορά στη ζωή μας (“Το φεγγάρι βγήκε στο πέλαγος σαν την Αφροδίτη”, όπως είπε και ο Γιώργος Σεφέρης). Η θεά βρίσκεται για μία ακόμη φορά σε περίοπτη θέση και ενώ όλοι την κοιτάνε, και ενώ όλοι μοιάζουν να κινούνται, να πετούν και να προσπαθούν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους, εκείνη βρίσκεται και πάλι, στο κέντρο της προσοχής. Εύλογος είναι και ο τρόπος, με τον οποίο στέκεται. Το βλέμμα της παραμένει αφηρημένο, αρνούμενη να μας κοιτάξει στα μάτια, λες και από φόβο μήπως και την ερωτευτούμε, αλλά, κυρίως από ντροπή και αμηχανία, προσπαθώντας να καλύψει το γυμνό της κορμί.
Οι δύο παραπάνω πίνακες συμβολίζουν τη γονιμότητα της φύσης και μας δίνουν μια πρώτη εικόνα της ομορφιάς.
Είναι γνωστό πως οι αρχαίοι – πάμε πολύ πιο πίσω από την Αναγέννηση – ανέκαθεν έδιναν μεγάλη έμφαση στο κάλλος, το οποίο συχνά συνέδεαν με την έλξη και τον έρωτα. Τα παραπάνω φαίνονται άσχετα με το θέμα μας, ωστόσο, η εικόνα που είχαν οι αρχαίοι είναι σημαντική, αν θέλουμε να διακρίνουμε την ομορφιά σε δύο μέρη: Σε ένα πρώτο επίπεδο, είναι αρμονική και διακρίνεται από συμμετρίες. Σε ένα δεύτερο, όμως, προκαλεί αναταραχές, δυσαρμονία και ασυμμετρία.
Και αφού τα είπαμε όλα αυτά, ας μεταβούμε στο σήμερα: τα πράγματα πλέον είναι διαφορετικά – ή, έτσι θα θέλαμε τουλάχιστον να πιστεύουμε. Ομορφιά σημαίνει – και σήμαινε πάντα – τέρψη των οφθαλμών. Είναι γεγονός πως οι άνθρωποι, ως οπτικά όντα εντυπωσιαζόμαστε από κάτι που είναι αντικειμενικά ωραίο στην όψη και αφήνουμε την πρώτη εντύπωση μιας εικόνας να μας παρασύρει. Είναι μόνο τα μακριά ξανθά μαλλιά, το άσπρο δέρμα και τα πράσινα μάτια ελκυστικά, όπως μας αποδεικνύουν οι κούκλες της Barbie και οι μισές πριγκίπισσες της Disney; Ή μήπως υπάρχουν και άλλα, πιο εναλλακτικά και εκσυγχρονισμένα και ρεαλιστικά πρότυπα;
Για το χρώμα του δέρματος, ανέκαθεν υπήρχε η λανθασμένη πεποίθηση πως συνδεόταν με την αγνότητα της ψυχής και την αθωότητα γι’ αυτό και, όσο πιο λευκός ήσουν, τόσο πιο αγνό σε θεωρούσαν. Σήμερα, βέβαια, όχι μόνο αυτό δεν ισχύει, αλλά πλέον τα πρότυπα ομορφιάς έχουν πληθύνει. Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο μοντέλο για τα κορίτσια, το οποίο να αλιεύεται από τις αγαπημένες τους κούκλες και ηρωίδες στην τηλεόραση, όπως παλιά. Όμορφες, ψηλόλιγνες και με μακριά μαλλιά πριγκίπισσες ή γοργόνες ή νεράιδες, άκρως αντίθετες με τις αποκρουστικές και άσχημες και κακιές, ζηλιάρες μάγισσες, που τις μισούσαν τόσο για την ομορφιά τους (εδώ, όπως βλέπουμε, το κακό συνδέεται και συγχέεται ταυτόχρονα με το “άσχημο”). Πλέον αυτό έχει αλλάξει – ή γίνονται προσπάθειες για να αλλάξει, τουλάχιστον – με την Ποκαχόντας, τη Μέριντα και τον Κουασιμόδο να αποτελούν την εξαίρεση.
Και φυσικά, υπάρχουν και τα προβληματικά πρότυπα των αγοριών, με τα τελευταία να δελεάζονται από τα γυμνασμένα κορμιά των σούπερ – ηρώων και να μεταφράζουν τη βιαιότητα σε δύναμη. Τα παρωχημένα στερεότυπα, άλλωστε, που υφίστανται δυστυχώς μέχρι και σήμερα, πχ “τα αγόρια δεν κλαίνε”, αλλά και η λανθασμένη πεποίθηση ότι τα πρότυπα ομορφιάς είναι κάτι που αφορούν περισσότερο τα κορίτσια δημιουργούν και σε αυτά τις ίδιες ανασφάλειες με εκείνα, αν όχι και περισσότερες, αφού η πίεση που δέχονται σχεδόν τους αποτρέπει να εκφράζουν τα συναισθήματά τους (παρότι όλοι περιμένουν να κάνουν εκείνα το πρώτο βήμα σε μια σχέση).
Και αφού τα είπαμε όλα αυτά, παραμένει το βασικό ερώτημα: Υπάρχει αντικειμενική ομορφιά ή το ζήτημα αυτό είναι καθαρά υποκειμενικό; Η απάντηση μπορεί να βρεθεί στα ίδια τα πρότυπα ομορφιάς, τα οποία έχει αποδειχθεί ότι ποικίλλουν ανά δεκαετία. Το 1920 οι κοπέλες ντύνονταν σαν άνδρες, καθώς η μόδα, αλλά και η ιδέα που επικρατούσε τότε για τη γυναίκα τής επέβαλλε να κρύβει κάθε σημείο του σώματός της, ενώ τα μαλλιά τους ήταν κατά βάση κοντά και πιασμένα ψηλά, ώσπου ήρθε η χρυσή εποχή του Χόλιγουντ και στο προσκήνιο εμφανίστηκαν η Μέριλιν Μονρόε και η Σοφία Λόρεν. Γυναίκες δυναμικές, μα και θηλυκές ταυτόχρονα που επιδεικνύουν τις καμπύλες τους, μα και την αυτοπεποίθησή τους. Δεν ντρέπονται, δεν κρύβονται. Οι επόμενες δεκαετίες χαρακτηρίζονται από γυναίκες, άλλοτε υπερβολικά αδύνατες και άλλοτε πολύ γυμνασμένες, με αποτέλεσμα πολλά κορίτσια να οδηγούνται στην ανορεξία. Η Kate Moss και η Φάρα Φόσετ αποτελούν εκπροσώπους αυτών των δεκαετίων.
Το συμπέρασμα: Τα παραπάνω μας δείχνουν πως η ομορφιά είναι υποκειμενική, χωρίς αυτό να αναιρεί ότι υπάρχουν κάποια αντικειμενικά κριτήρια που ίσχυαν καθόλη την πορεία της μόδας – και άρα των προτύπων ομορφιάς, τα οποία εξακολουθούν να ισχύουν. Με λίγα λόγια, η ομορφιά δεν είναι ένα πράγμα, αντικειμενική ή/και υποκειμενική, μαύρο ή/και άσπρο, αλλά κι αν είναι, σίγουρα δεν μπορεί να διαπιστωθεί εύκολα, μέσα από συζητήσεις που κάνουμε με τις φίλες μας ή από ένα άρθρο. Το σημαντικό πάντως είναι να μην ξεχνάμε πως η αληθινή ομορφιά πηγάζει από μέσα μας, γιατί είναι και η μόνη που δεν φθείρεται.
Κανείς, άλλωστε, δεν ξέρει τι κρύβεται πίσω από μια όμορφη εικόνα. Αυτό αφορά, κυρίως, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις influencers με τις άρτια επεξεργασμένες φωτογραφίες και τα φίλτρα να αποτελούν απόδειξη ότι όλοι έχουμε ατέλειες, και -αντί να τις κρύβουμε- θα έπρεπε να τις αποδεχόμαστε και όχι να τις δαιμονοποιούμε. Το καλό είναι ότι, ευτυχώς, κάποιοι λογαριασμοί στα σόσιαλ πράγματι το κάνουν αυτό, υπενθυμίζοντάς μας πως σπυράκια, τρίχες, ραγάδες κλπ έχουμε όλοι. Το να χλευάζουμε τα σώματα των ανθρώπων, πέρα από το ότι είναι απάνθρωπο, είναι και παράλογο, αφού είναι ανθρώπινα. Όλοι έχουμε χαρακτηριστικά που δεν μας αρέσουν και όλοι επιδιώκουμε να ξεφύγουμε από αυτά. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι τα ασπαστούμε και -αν θέλουμε- να αυτοσαρκαστούμε και λίγο! Είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε τώρα, που αναδύονται στην επιφάνεια νέα πρότυπα, σαν την Kim Kardasian, οι οποίες μας δείχνουν ότι η νέα τάση και μόδα είναι κορίτσια λεπτά στη μέση, αλλά και με καμπύλες. Η πίεση αυξάνεται όλο και πιο πολύ.
Παρότι πολλοί τονίζουν ότι η υποκειμενική ομορφιά υπάρχει, γιατί δεν αλλάζουμε εμείς αυτά τα πρότυπα; Αναφέρομαι κυρίως στα κορίτσια, επειδή γνωρίζω περισσότερα για τις δικές μας ανασφάλειες, μα αυτό αφορά και τα αγόρια. Εμείς είμαστε, στην πραγματικότητα, αυτοί που διαμορφώνουμε τα πρότυπα ομορφιάς, κι αν πιστεύουμε πως θα είμαστε για πάντα παραγκωνισμένοι από το χώρο της ομορφιάς και της μόδας, είναι επειδή εμείς αφήσαμε τους άλλους να μας περιθωριοποιήσουν. Άρα, μήπως εμείς είμαστε τελικά αυτοί που περιθωριοποιούμε τον εαυτό μας; Μήπως να φροντίζαμε τον εαυτό μας περισσότερο για την ψυχική και σωματική μας υγεία και όχι τόσο για το θεαθήναι – εντάξει, και αυτό να προσέχουμε, όχι όμως μόνο αυτό-; Food for thought, μέχρι την επόμενη φορά.
