της Νίκης Κοσμά
Η Ιστορία είναι μνήμη.
Η μνήμη έργα ανθρώπων.
Εσύ, άνθρωπε, γιατί μένεις άπραγος;
Η Επέτειος των 200 ετών από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης εορτάζεται φέτος κάτω από τη σκιά τής υγειονομικής κρίσης και την επιβεβλημένη λήψη μέτρων για την προάσπιση της δημόσιας υγείας. Αυτός, όμως, ο σιωπηλός φόρος τιμής ίσως προσδώσει στην Επέτειο χροιά ουσιώδη και γόνιμη, ώστε να αναγνώσουμε μέσα από το μεγαλείο του 1821 το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Ίσως αποτελέσει μία απαρχή, ώστε να απαλλαγούμε από τις πομπώδεις βερμπαλιστικές εκδηλώσεις, τις παρωχημένες σκηνοθεσίες, την ιδιοτελή προβολή των συμμετεχόντων και βαδίσουμε στο χρόνο με γνώση και αυτογνωσία.
Ο εορτασμός τής Επανάστασης απαιτεί τη μέθεξη των Ελλήνων. Όσοι αγαπούν την αλήθεια και την Ιστορία θα στρέψουν τα νώτα τους σε τετριμμένες εκδηλώσεις, λόγους και γραφές. Το ενδιαφέρον τους θέλγεται από το νεωτεριστικό, εκείνο που θα αγγίξει το παρελθόν μέσα στο πρίσμα του παρόντος, εκείνο που θα μετουσιώσει την Iστορία στον κόσμο του μέλλοντος. Και πράγματι, όσοι αγαπάμε το διάλογο με την Ιστορία συναντήσαμε ομιλίες στοχαστικές σε διαδικτυακά συνέδρια από πανεπιστημιακά και πολιτιστικά ιδρύματα, αξιέπαινα ερευνητικά προγράμματα, ενδιαφέρουσες εκδόσεις μελετών και συγγραμμάτων και φιλίστορες εκθέσεις μουσειακών χώρων με γνώση, υπευθυνότητα και αναστοχαστική διάθεση.
Τα ίχνη της Ελληνικής Επανάστασης φέρουν ένα εξαιρετικά βαρύ συναισθηματικό φορτίο. Μάλιστα, αυτό το συγκινησιακό αποτύπωμα συχνά μυθοποιεί το ’21 και τους πρωταγωνιστές του. Ο σύγχρονος Έλληνας, παίρνοντας απόσταση από το χρόνο, ορά με δέος, θαυμασμό και υπεροχή την ελληνική αρχαιότητα, ενδεδυμένη, όμως, με την ψυχρότητα της ώχρας των αγαλμάτων. Συγκινησιακή φόρτιση και χρώμα στην ψυχή του αποκτά η Άλωση, τα σκοτεινά χρόνια της Τουρκοκρατίας και η Ελληνική Επανάσταση. Οικειοποιούνται αυτοί οι ιστορικοί σταθμοί μέσω της μετα-μνήμης και συλλογικής μνήμης και η μορφή του Κολοκοτρώνη, του Μπότσαρη και του Καποδίστρια αποκτά μία έγχρωμη ζωντάνια και θέρμη. Άλλωστε, η Επανάσταση του 1821 κόμισε στο μακραίωνο Έθνος μας το σημερινό ελληνικό κράτος ως αποκύημα του Αγώνα, με τους απελευθερωτές από την οθωμανική κυριαρχία να αποκτούν διάσταση πρωτεργατών στη σύσταση της ελεύθερης, αυτόνομης και ανεξάρτητης Ελλάδας.
Πιο επίκαιρη από άλλοτε είναι η ανάγκη μετάφρασης και μετουσίωσης της Ιστορίας στο γίγνεσθαι. Πιο επιτακτικός από ποτέ ο διάλογος με την Ιστορία. Ο άνθρωπος, ενώπιος στα ζητήματα της εποχής του, αλλά και στις προκλήσεις του μέλλοντος, δεν πρέπει να μείνει ακρωτηριασμένος. Διαρρηγνύοντας τη σχέση του με την Ιστορία, θα απαρνηθεί τον ίδιο του τον εαυτό. Μετέωρος θα πλανάται στο χρόνο. Οντότητα που θα πάλλεται από τις κρίσεις και τις απειλές. Αδέσποτη μονάδα και ευάλωτη ύπαρξη. “Καιρὸς τοῦ σπείρειν καὶ καιρὸς τοῦ θερίζειν” θα γράψει ο Σεφέρης. Συγκυρίες για λυσιτελή διαλεκτική, χρονική αιχμή για γνώση της αλήθειας, ανοχή σε αντίθετους ιδεολογικούς προσανατολισμούς και ετοιμότητα μπροστά στην κατάρριψη των μύθων.
Στην εποχή τής υπερπληροφόρησης, της παραπληροφόρησης και της διαστρέβλωσης μέσα από υποκειμενικές προσλαμβάνουσες και στερεοτυπικές θέσεις, η επιστήμη της Ιστορίας, με την ακρίβεια και την επισταμένη έρευνα, θα δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα. Για να αγγίξουμε την ιστορική αλήθεια, για να αναγνώσουμε πολύπλευρα τα γεγονότα και τα κίνητρα θα πρέπει να απελευθερωθούμε από τον παρωπιδισμό. Ας μη μείνουμε τυφλοί στα ψεγάδια! Ας στοχαστούμε γιατί ο Αγώνας δεν επέτυχε τους δημοκρατικούς του στόχους και η απολυταρχία με ξένο ηγεμόνα, που επεβλήθη, επέφερε πολλά δεινά, παρά την εθνική ανεξαρτησία. Εξάλλου, η μεγάλη πρόκληση στη συγκρότηση της συλλογικής ταυτότητας και μνήμης προέρχεται όχι μόνο από το φως τής Ιστορίας, αλλά και από τα μεγάλα στίγματα, από τις εμφύλιες συγκρούσεις και τους διχασμούς· είτε πρόκειται για τους εμφυλίους πολέμους τής Επανάστασης, είτε για τον Εθνικό Διχασμό, είτε για τον Εμφύλιο.
Ο ρους των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση είναι το πέρασμα στην αυτογνωσία και στην ενδοσκόπηση, προσωπικά και εθνικά. Είναι το εφαλτήριο για την κατάδυση στο σύγχρονο κόσμο και την ανάδυση των επίκαιρων ζητημάτων. Οι ηρωικές μορφές του ’21 ζωντανεύουν, για να αναστοχαστούμε, να αναζητήσουμε την ταυτότητά μας, να αναλογιστούμε, αλλά και να μεταφράσουμε τα γεγονότα στη γλώσσα του μέλλοντος. Γι’ αυτό και ο επετειακός εορτασμός των 200 χρόνων από την Επανάσταση πλουραλιστικά θα αναδείξει τη σημασία των απαράμιλλων και μοναδικών χαρακτηριστικών του ’21, εντάσσοντας τη διαχρονία και την προσφορά του ελληνικού ιστορικού παραδείγματος στην Ιστορία της ανθρωπότητας, αναδεικνύοντας τις πολιτισμικές δυνάμεις του Ελληνισμού και ακολουθώντας ένα μοντέλο νεωτερικής γνωσιολογίας. Μόνο αυτή η ανάγνωση τιμά την Ελληνική Επανάσταση και συμβάλλει εναργέστερα στην εθνική αυτογνωσία ως άμυνα σε όσα απειλούν να μας αποδομήσουν και να μας συνταράξουν.
Πρόκληση, λοιπόν, για τον κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο η Ελληνική Επανάσταση. Οι προεπαναστατικές απόπειρες και το μεγαλείο του Αγώνα εκφράζουν συνειδητότητα εθνικού αυτοπροσδιορισμού και αναδεικνύουν ένα όραμα, την πίστη στην Ελευθερία και στη Δημοκρατία. Με προσήλωση και θυσία χαράχθηκε το πανανθρώπινο μήνυμά τους. 200 χρόνια μετά, εμείς τι οραματιζόμαστε; Εάν οραματιζόμαστε συλλογικά… Ποια πρώτη ύλη σμιλεύει τον κόσμο μας; Ίσως κεκτημένες οι αξίες, τα ιδανικά, τα ανθρώπινα δικαιώματα… Τα οράματα μάλλον χάθηκαν στο έρεβος…
