Του Άγγελου Καραγιαννόπουλου
«Μια θυσία για σταθερότητα»
Είναι πλέον πασιφανές ότι οι πολίτες κάνουμε εκπτώσεις στις απαιτήσεις δημοκρατίας όταν αισθανόμαστε ότι οι βασικές μας ανάγκες απειλούνται. Την τελευταία δεκαπενταετία, αυτό συμβαίνει διαρκώς και με ένταση αυξανόμενη. Υποσχόμενοι οικονομική ανάταξη, εξυγίανση ενός σκανδαλώδους παρελθόντος και προσχήματα κάθε λογής εσωτερικές και εξωτερικές απειλές, νέο-δικτάτορες ανά την υφήλιο αναζωπυρώνουν την πολιτική τους νομιμοποίηση και θεμελιώνουν τις ανελεύθερες δημοκρατίες. Σε αυτές, η ελευθερία του Τύπου, η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, η έκφραση της αντιπολίτευσης και ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα σταδιακά θυσιάζονται στο βωμό της οικονομικής κι εθνικής ασφαλείας, της προστασίας των παραδόσεων και ηθών που αμφισβητούνται από την παγκοσμιοποίηση και, φυσικά, της κυβερνητικής «σταθερότητας». Μιας σταθερότητας, βέβαια, που εν μέσω αδιάκοπων και πολλαπλών κρίσεων, καθίσταται λέξη κενή. Εάν δε κάποιος δικαιολογεί την πρόσκαιρη θυσία του κράτους δικαίου για την αντιμετώπιση των κρίσεων, βεβαιώνοντας ότι το μέλλον θα είναι καθόλα καλύτερο, κρίνεται αβάσιμα αισιόδοξος ή εθελούσια αφελής, εάν όχι υποκριτής.
Έτσι και στην Ελλάδα των διαρκών κρίσεων, όπου η εξάντληση και η δυσφορία για έναν κόσμο που ασταμάτητα χειροτερεύει, οι πολίτες, φαίνεται, θυσιάζουν βασικές δημοκρατικές αρχές χάριν μιας υποσχόμενης κυβερνητικής σταθερότητας. Αφήνουν, έτσι, ένα κενό που επικίνδυνα απειλούν να καλύψουν ολοένα και βαρύτερες αντιδημοκρατικές πρακτικές, καταστρέφοντας τελικά τις κολώνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
«Προς την ανελεύθερη δημοκρατία»
Έχει ιστορικά και επιστημονικά αποδειχθεί ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία συνδυάζει – μέχρι σήμερα – με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη δημοκρατικότερη διακυβέρνηση ενός λαού, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία. Θεμελιώδεις κολώνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας είναι οι εξής: διάκριση και περιορισμός των εξουσιών, ελεύθερες κι ανταγωνιστικές εκλογές, συνταγματική διακυβέρνηση, ελευθερία της έκφρασης και του Τύπου, κοινωνικά και ατομικά δικαιώματα, διάκριση δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας. Εάν μια από τις κολώνες σπάσει, τότε οι άλλες παραπαίουν εν ριπή οφθαλμού, προκαλώντας τελικά το κομμάτιασμα του οικοδομήματος της φιλελεύθερης δημοκρατίας συνολικά. Ο δρόμος, δηλαδή, από τη φιλελεύθερη στην ανελεύθερη δημοκρατία δεν είναι απαραίτητα μακρύς και σίγουρα τα κράτη δεν τον διαβαίνουν μονάχα εν μέσω τρομακτικών κρίσεων, εξωτερικών απειλών ή πραξικοπημάτων. Είναι σύντομος και εν μέσω γενικευμένης ανασφάλειας ελκυστικός τόσο για τους κυβερνώντες όσο και για τους πολίτες που πρωτίστως αγωνιούν πώς θα φέρουν το ψωμί στο τραπέζι. Ξεκινάει πολλές φορές με έλεγχο της Δικαιοσύνης, περιορισμό της ανεξαρτησίας του Τύπου και παραβίαση της ατομικότητας μέσω παράνομων παρακολουθήσεων. Εμπεδώνεται σε κλίμα γενικής απάθειας και χαμηλών αντανακλαστικών, προχωρά με την απαξίωση της πολιτικής, την παραπληροφόρηση και, τέλος, την αφελή πεποίθηση ότι η πανάκεια κυβερνητική σταθερότητα απειλείται άδικα από ένα λάθος εφήμερο. Καταλήγει, έτσι, στην κανονικοποίηση των αντιδημοκρατικών πρακτικών, την καταστρατήγηση του συνόλου των φιλελεύθερων πολιτικών αρχών και την εμπέδωση της ανελεύθερης δημοκρατίας. Και όλα αυτά, με την δημοκρατική νομιμοποίηση της λαϊκής ψήφου.
«Η σωστή πλευρά της ιστορίας»
Η Ελλάδα, ως κράτος – μέλος της ΕΕ, έχει επιλέξει να βρίσκεται στο μπλοκ των δυτικών φιλελεύθερων κρατών, γεγονός για το οποίο η κυβερνώσα παράταξη περηφανεύεται και προσπαθεί (εν πολλοίς δικαίως) να παρασημοφορηθεί, υπενθυμίζοντας ότι βρίσκεται πάντα στη «σωστή πλευρά» της ιστορίας. Ωστόσο, την ίδια ακριβώς στιγμή, η Κυβέρνηση φαίνεται να μην έχει τους αυτονόητους για μια δυτική δημοκρατία φραγμούς μπροστά στην κατ’ επανάληψη καταστρατήγηση του κράτους δικαίου. Με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα το σκάνδαλο των υποκλοπών και τις επαναπροωθήσεις των προσφύγων-μεταναστών στο Αιγαίο, η Κυβέρνηση παραβιάζει σφόδρα το Ελληνικό Σύνταγμα και το Διεθνές Δίκαιο. Μπροστά όμως στην εθνική και οικονομική ασφάλεια και σταθερότητα, που μόνο εκείνη μπορεί να εξασφαλίσει, οι παραβιάσεις παρουσιάζονται ως λάθη μικρά κι ασήμαντα. Βαφτίζει δε «εχθρό του έθνους» και «αποσταθεροποιητική δύναμη» κάθε φωνή που τα αναδεικνύει. Έτσι, οι κολώνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας ραγίζουν επικίνδυνα. Ο δρόμος προς την ανελεύθερη δημοκρατία ανοίγει διάπλατα και οι λέξεις «εθνική ασφάλεια», «οικονομική πρόοδος», «κυβερνητική σταθερότητα» και «η σωστή πλευρά της ιστορίας» μετατρέπονται σε φενάκη μιας φαιδρής εξουσίας.
Στο τέλος της ημέρας η κατεύθυνση δίδεται από τον ίδιο τον λαό. Αυτός επιλέγει τη θέση του στην ιστορία, ιεραρχώντας τις ανάγκες και διεκδικήσεις του. Φοβούμενος την απειλή της εθνικής και οικονομικής του ασφάλειας και σταθερότητας, ενδέχεται πράγματι να βαδίσει προς την ανελεύθερη δημοκρατία. Έχει χρέος, όμως, σφίγγοντας τα δόντια μπροστά στις αλλεπάλληλες κρίσεις, να απαιτεί – πάντα και ανεξαιρέτως – τόσο την προστασία των θεσμών της φιλελεύθερης δημοκρατίας όσο και της δια βίου βελτίωσής της – χωρίς εκπτώσεις. Η επιλογή του δρόμου που σήμερα φαίνεται πιο εύκολος, θα καταλήξει στον λάθος προορισμό. Οι εκπτώσεις σε αξίες που σήμερα δε φαίνονται τόσο απαραίτητες όσο άλλες, οδηγούν στην εξαφάνιση όλων. Η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν είναι κατάκτηση θωρακισμένη και εσαεί κατοχυρωμένη αλλά κατάσταση εύθραυστη, ανολοκλήρωτη και πειραματική. Χρήζει διαρκούς συντήρησης, βελτίωσης και προστασίας. Πράγματα δύσκολα, αλλά αναγκαία για την πρόοδο του σύγχρονου ανθρώπου και την κατάκτησή μιας θέσης στη «σωστή πλευρά» της ιστορίας.
