ΕΥ-ΠΟ; ΛΥ-ΠΟ;*
“Θα σας πω μια ιστορία, ένα παραμύθι, που έχει πολλές αφετηρίες. Πολλοί έχουνε μια αφετηρία στη ζωή τους, εγω, δεν ξέρω γιατί, μου πέσανε πάρα πολλές και κάθε φορά άρχιζα από ένα καινούργιο δρόμο.” Αυτά ήταν τα λόγια που χρησιμοποίησε η Άλκη Ζέη πριν διηγηθεί τη ζωή της στο κοινό του TEDxAthens το 2016 και πράγματι η πρόταση αυτή μοιάζει αντιπροσωπευτική. Αθήνα, Σάμος, Χίος, Ιταλία, Τασκένδη, Μόσχα και Παρίσι είναι οι βασικοί σταθμοί στους οποίους είναι γνωστό ότι η συγγραφέας έζησε ιδίως κατά την περίοδο της κατοχής, του εμφυλίου και μετέπειτα κατά την απριλιανή δικτατορία, μετά την πτώση της οποίας επέστρεψε στην Ελλάδα. Το συγγραφικό της έργο έχει τιμηθεί και μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, ενώ πολλά αποσπάσματα από τα βιβλία υπάρχουν στα σχολικά εγχειρίδια.
Η Άλκη Ζέη έφυγε ξημερώματα της 28ης Φεβρουαρίου του 2020, πλήρης ημερών σε ηλικία 97 ετών, αλλά στην πραγματικότητα, δύσκολα θα σταματήσει να είναι εδώ.
Δεν είναι μόνο το αντικειμενικό πολιτιστικό βάρος των γραπτών της, που είναι σαφές και δεν χωρά καμία αμφιβολία, αλλά και το ότι μέσα από αυτά κατάφερε, και πιθανότατα θα καταφέρνει για γενιές ακόμα, να μας συνδέσει συναισθηματικά μαζί τους. Θα στέκουν εκεί όσο περνά ο χρόνος και τα χρόνια, να μας θυμίζουν την παιδική μας ηλικία, όταν μετά από συστάσεις δασκάλων και γονέων ο “περίπατος του Πέτρου” ή “το καπλάνι της βιτρίνας” ήταν από τα πρώτα λογοτεχνικά κείμενα που διαβάσαμε στην αρχή ενός ταξιδιού που συνεχίζεται ως σήμερα, είτε απλά σαν μια σχολική ανάμνηση απ’ τις πρώτες, η κυρία με το ασυνήθιστο όνομα που έγραφε όμορφα κείμενα.
Τα μυθιστορήματα της Άλκης Ζέη θα παραμείνουν επίκαιρα κι αυτό έγκειται στο γεγονός ότι όχι μόνο έχουν κάτι να πουν, αλλά έχουν και τον τρόπο να το κάνουν. Το ύφος γραφής της είναι απλό και άμεσο, στα πρότυπα της παιδικής- εφηβικής λογοτεχνίας, με χαρακτηριστικούς διαλόγους και εικόνες κάνοντας τα βιβλία της διαβάζονται σε μια ανάσα από ηλικίες “11 έως 111”. Ωστόσο πρόκειται για κείμενα που κρύβουν μέσα τους ιστορία, τόσο με την έννοια πραγματικών γεγονότων στο πλαίσιο των οποίων εκτυλίσσεται η αφήγηση, όπως για παράδειγμα η γερμανική κατοχή στην Αθήνα ή η δικτατορία Μεταξά, όσο και με πολιτιστικά στοιχεία της εκάστοτε εποχής που εντοπίζει κανείς διαβάζοντας. Ακόμα είναι σαφείς οι διδαχές σχετικά με διαχρονικές αξίες, όπως η φιλία, και οι αναφορές σε αντίστοιχους προβληματισμούς πάνω σε κοινωνικά ζητήματα, όπως ο πόλεμος, που δίνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ικανοί να βάλουν σε σκέψεις αναγνώστες μικρότερης ηλικίας.
Ίσως είναι αυτά τα στοιχεία και μηνύματα που λειτουργούν πιο έμμεσα για ένα παιδί και αποτυπώνονται στη μνήμη σαν σκέψεις και συναισθήματα, ενώ είναι πιο εμφανή σε έναν πιο έμπειρο αναγνώστη, μερικώς υπεύθυνα για όσα μας κάνει να νιώθουμε ακόμα το άκουσμα του ονόματος της, αλλά και για τη λύπη και νοσταλγία που φέρνει η είδηση του θανάτου της.
*Μπορούσε, όμως, ποτέ Κυριακάτικα να πάνε όλα καλά; Αν πηγαίναμε σχολείο, θα μας άρεσε η Κυριακή, που θα μέναμε στο σπίτι. Ενώ τώρα…
-Αχ, να πηγαίναμε σχολείο… λέω δυνατά, αλλά η Μυρτώ κάνει πως δεν ακούει. Τότε είπα ακόμα πιο δυνατά:
-ΕΥ-ΠΟ; ΛΥ-ΠΟ;
-ΛΥ-ΠΟ, ΛΥ-ΠΟ, απάντησε εκείνη κάτω από τα σκεπάσματα. Αυτά δεν ήταν βυζαντινά, αλλά μια δική μας γλώσσα, που μόνο οι δυο μας την καταλαβαίναμε. ΕΥ-ΠΟ, θα πει πολύ ευχαριστημένη. ΛΥ-ΠΟ, πολύ λυπημένη. Αν δεν το ρωτούσαμε κάθε βράδυ η μια στην άλλη, δεν μπορούσαμε να κοιμηθούμε. Δεν ξέρω γιατί, τις Κυριακές, σχεδόν πάντα, απαντούσαμε ΛΥ-ΠΟ, ΛΥ-ΠΟ.
Να ‘χα τώρα φτερά σαν του Ίκαρου, θα μπορούσα να πέταγα από χώρα σε χώρα και να ρώταγα όλα τα παιδιά του κόσμου: ΕΥ-ΠΟ; ΛΥ-ΠΟ;
[ Το καπλάνι της βιτρίνας, Κέδρος, Αθήνα 1987]
