Η ιδέα της εξουσίας μπορεί να λάβει πολλές μορφές, ανάλογα με το περιεχόμενο που ταιριάζει κάθε φορά στην περίσταση. Οι επαναστάσεις, οι Αγώνες, οι Αναγεννήσεις ανά την ιστορία -εθνικές, κοινωνικές, θρησκευτικές και άλλες πολλές- στηρίζονταν ανέκαθεν στην ανάγκη του προσώπου να διεκδικήσει την εξουσία να αυτοπροσδιορίζεται και να εξελίσσεται. Πρόκειται για αξίωση τόσο πολύπλοκη όσο δαιδαλώδης είναι ένας ιστός αράχνης. Οι ρηξικέλευθες τομές στην παγκόσμια ιστορία, που άλλαξαν τη ροή, της συνδυάστηκαν εξ αρχής με την πρόσβαση όλο και περισσότερων ανθρώπων σε όλο και περισσότερα αγαθά κι υπηρεσίες.
Ο κοινός παράγοντας όλων αυτών των μεταβολών ήταν και εξακολουθεί να είναι η ελευθερία. Η ελευθερία στην ακέραιη μορφή της προϋποθέτει ανθρώπους που είναι ίσοι. Το βαθύ χάσμα που δημιουργούσε η παλαιότερη εποχή, η οποία απέκλειε πολύ μεγάλο ποσοστό πολιτών από τη συμμετοχή στις πληροφορίες, υπερκαλύπτεται πλέον από την χρήση τηλεοπτικών και διαδικτυακών εργαλείων. Το κρίσιμο ερώτημα που ανακύπτει, δυστυχώς, αφορά στο αν και κατά πόσο η απελευθέρωση αυτή δημιουργεί όντως συνθήκες ελευθερίας. Η απάντηση, όχι και τόσο εύκολη, απαντάται με διπλό περιεχόμενο: Αφενός εμφανίζεται μια υποτυπώδης ελευθεριότητα, δεδομένης της ασφυκτικής πίεσης των ΜΜΕ στην συνείδηση των δεκτών και της διαμόρφωσης αυτής, αφετέρου οδηγεί σε ασυδοσία, θυμίζοντας τους δεσμώτες του Σπηλαίου του Πλάτωνα που νόμιζαν ότι ξέρουν την ουσία με μόνες προσλαμβάνουσες κάποιες εικόνες της εμπειρίας, όμως ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός.
Ξεκινώντας από το πρώτο, αξίζει να ξεκαθαριστεί ότι ο σύγχρονος κόσμος δεν συνεπάγεται και εξέλιξη των αξιών σε όλα τα επίπεδα. Σε κάθε περίπτωση, οι φορείς ενημέρωσης βαρύνονται με το καθήκον τήρησης δεοντολογίας και -στο πεδίο της δημοσιογραφίας- ανάδειξης της αλήθειας. Εντούτοις, η καθημερινή πρακτική φανερώνει πολύ μεγάλη απόκλιση. Η νοσηρότητα είναι εμφανής με τα συνεχή περιστατικά διαστρέβλωσης της πραγματικότητας, την προσπάθεια επηρεασμού της κοινής γνώμης, τις ανήθικες προβολές και την δημιουργία ψευδών και άρρωστων προτύπων κοκ. Σε περιόδους κρίσης οι δήθεν αμερόληπτοι μετατρέπονται σε αρπακτικά –επιεικής η παρομοίωση, τα αρπακτικά δρουν με ένστικτο, η φύση τους δεν επιτρέπει την διάνοια- που στον βωμό της τηλεθέασης θυσιάζουν με τα διάφορα ρεπορτάζ ανθρώπους και ενισχύουν την ανασφάλεια που είναι ήδη τεταμένη.
Η ευθύνη είναι πολυεπίπεδη και στρέφεται υπέρ πολλών. Η Δημοκρατία στη σύγχρονη μορφή της έχει κατοχυρώσει νόμους και αρχές που προστατεύουν και σέβονται τον άνθρωπο ανεξαρτήτως παραμέτρων κοινωνικών. Χαρακτηριστικά είναι τα λαϊκά δικαστήρια που στήνονται στις κάμερες ή σε διαδικτυακούς ιστοτόπους και ισοπεδώνουν τις αρχές της δικαιοσύνης, όπως το πολύ σημαντικό τεκμήριο αθωότητας, και θέτουν τον “κατηγορούμενο” έτοιμο προς δημόσιο λιθοβολισμό. Άλλωστε σε αυτό διαφέρει κι ο δικαστής από οποιονδήποτε άλλο, όσο δύσκολο κι αν είναι το έργο του, η κρίση του είναι άθικτη από τέτοιου είδους κακώς κείμενα. Το μόνο που επιτυγχάνεται από τις εν λόγω δραστηριότητες των μέσων, είναι να πολώνεται η κοινωνία, να εντείνονται οι έριδες και να καλλιεργείται κλίμα μίσους, το οποίο σαφώς κατευθύνεται, μιας και η μάζα λειτουργώντας ως όχλος κι όχι ο καθείς εξατομικευμένα, άγεται και φέρεται. Συνεπώς, η πρόσβαση στην πληροφορία, χωρίς την παιδεία -στον βαθμό που χρειάζεται στον ρόλο που καλείται να υπηρετήσει κανείς- γίνεται ένα όπλο αυτοκαταστροφικό για την Πολιτεία.
Ο συλλογισμός αυτός καταλήγει να δείχνει ότι η ισότητα και κατ’ επέκταση η ελευθερία κλονίζονται εκ θεμελίων γεννώντας την απορία: πότε τελικά ο Άνθρωπος έχει την εξουσία του εαυτού του και πότε είναι ελεύθερος; Και προφανώς η αποχή από τον ρυθμό της κοινωνίας δεν είναι η λύση, διότι ο άπολις είναι τέρας, αγρίμι, που δεν έχει την ευκαιρία να εξελιχθεί.
Eίναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι στον κόσμο ή μάλλον στην εποχή του θεάματος (του εύπεπτου και ρηχού) οποιαδήποτε σοβαρή επιχείρηση ενίσχυσης του πνεύματος, της κριτικής και εν γένει της ποιότητας καταδυναστεύεται πανταχόθεν. Η τάση έχει εμπεδωθεί στο μυαλό των πολλών, έχει γίνει έξη που δύσκολα τιθασεύεται. Η οργή από τις μυριάδες προβλημάτων από τα οποία κάθε σπιτικό βρίθει, ξεσπά με τον πιο αιχμηρό, οξύ αλλά εντελώς άκομψο τρόπο. Το ξέσπασμα εκφράζεται κυρίως ως απολιτική στάση, ή ως ασπασμός των άκρων, έστω και σε επίπεδο καθημερινού διαλόγου. Παρά τον εκδημοκρατισμό των κοινωνιών, και παρά τον εξανθρωπισμό της παιδείας, οι αντιδράσεις όχι μόνο των συντηρητικών δυνάμεων, αλλά και των φερόμενων ως προοδευτικών, θυμίζουν εποχές διχασμού. Το ιδεολογικό χάσμα διευρύνεται, και μετά από ατέρμονες σκηνές χάους, όλοι ανεξαιρέτως κραυγάζουν ως διά βοής κινούμενα όντα που τα ερεθίζει η συνεχής σύγκρουση.
Οι παγκόσμιες κρίσεις είναι βούτυρο στο ψωμί των ειδησεογραφικών μέσων, αφού όλη η ρητορική συγκροτείται κατά τεράστιο ποσοστό στις αντιπαραθέσεις που προβάλλονται. Έχει πλημμυρήσει το διαδίκτυο και όλα τα blogs ή fora με δήθεν ειδήμονες. Η αλαζονεία αυτή, αγγίζει τα όρια της παραπληροφόρησης με απειλητικά για τη ζωή μηνύματα και πρότυπα. Χρειάστηκε μια πανδημία για να δείξει τη δύναμη της παραπληροφόρησης και κυρίως τον υπερμεγέθη αντίκτυπο που ασκεί μια πύρινη ρητορική σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Στα όπλα ορμούν μικροί και μεγάλοι, από όλα τα κοινωνικά, μορφωτικά, οικονομικά κοκ στρώματα και μανιωδώς πληκτρολογούν ωσάν άλλοι Καζαντζάκηδες. Προφανώς προέχει και βρίσκεται υπεράνω όλων η ελευθερία της έκφρασης, αρχή του Ελληνικού Συντάγματος που συνδέεται και με άλλες θεμελιώδεις αρχές. Στην προκειμένη, όμως, περίπτωση, παρατηρείται κατάχρηση που έγινε κίνδυνος θανάσιμος. Τυχόν περιορισμοί θα εθεωρούντο άξιοι προς συζήτηση από Συνταγματικής πλευράς, με κύρια πρόταξη της δημόσιας υγείας και ασφάλειας σε περιόδους κρίσης, κι όχι το γενικού συμφέροντος αορίστως.
Η εξουσία ως απαίτηση του σύγχρονου πολίτη να αυτοπροσδιορίζεται βρίσκει ολοένα και μεγαλύτερο βάθος όσο περισσότερο εμπεδώνεται το Δημοκρατικό ιδεώδες, που εμπλουτίζεται από τον πλουραλισμό και την πολυφωνία. Τα όρια υγιούς έκφρασης των ιδεών αυτών είναι πολύ λεπτά, με αποτέλεσμα τα κακέκτυπα να πληθαίνουν και να ριζώνουν. Το μέτριο ή το λάθος γίνεται συνήθεια, και η συνήθεια κουλτούρα. Αυτή η κουλτούρα που σαν λάσπη λερώνει και μολύνει κάθε εικόνα καθαρότητας. Και για του λόγου το αληθές, εξουσία χωρίς ελευθερία είναι σαν το καναρίνι μέσα στο κλουβί που έχει σύνορα απαραβίαστα στον διάβα του, και ελευθερία χωρίς ισότητα είναι κτίριο χωρίς θεμέλια.
Το τελευταίο που μένει, είναι να διατηρηθεί στο επίκεντρο ο άνθρωπος κι οι εξουσίες του, τα δικαιώματά του κι οι ελευθερίες του, και να αποτραπεί η παγίωση των ΜΜΕ ως η 4η εξουσία, ειδικά μέσω της παραπληροφόρησης.
Κάθε μορφή δεοντολογίας ικανοποιεί αυτές τις αξιώσεις, και η καταστρατήγησή τους ανοίγει τον δρόμο για μια άβυσσο απύθμενη, που καταπίνει ανυποψίαστους και μη, πιο αχόρταγη από τη Λερναία Ύδρα, ακυρώνει με πρόστυχο τρόπο αξίες και ιδανικά. Η ανάγκη πλέον είναι καθολική, μας αφορά όλους, και πρέπει ο καθένας να συμβάλει στην διατήρηση και διαιώνιση των Δημοκρατικών κεκτημένων.
