Κι αν ακόμα δεν υπήρχε Θεός, θα έπρεπε να τον εφεύρουμε. | Βολταίρος (1694-1778)
Από πάντα ο άνθρωπος, αναμετρώμενος με τον εαυτό του, αναζητούσε διέξοδο στις αβάσταχτες στιγμές του. Διέξοδο όχι -κατ’ ανάγκη- για να τις υπερβεί, αλλά και για να συμφιλιωθεί μαζί τους. Σε αυτό του τον αγώνα αναζητεί μορφές και ιδέες που αφενός τον ομοιάζουν, αφετέρου τον υπερβαίνουν σε κλίμακα δύναμης. Η σκόπιμη ομοιότητα είναι απόρροια της ανάγκης του ανθρώπου να αναζητήσει έναν ιδεατό συνοδοιπόρο, ένα προσφιλές τέρας που μπορεί και γίνεται καταληπτό από τον ίδιο τον άνθρωπο· ένα κομμάτι του εαυτού του που του αποδίδει μορφή. Η σκόπιμη απόδοση στοιχείων δύναμης που υπερβαίνουν τις δυνατότητες του ανθρώπου είναι το στοιχείο εκείνο που καθιστά το τέρας ένα απρόβλεπτο υποκείμενο ερμηνείας· μια ακανόνιστη μορφή που δεν ορίζεται και δεν ελέγχεται.
Ο “διάλογος” με το υπερβατικό, το θείο, φαίνεται πως είναι η διαχρονική αναζήτηση συνοδοιπόρου με τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Έτσι οι άνθρωποι καταφέρνουν να υποκαθιστούν την καθαυτή συγχρονική διαχείριση στιγμών σε ένα παράλληλο αχρονικό επίπεδο διαχείρισης φόβου. Μάλλον πρόκειται για εμπορία φόβου, που ο άνθρωπος επιτυγχάνει να μετουσιώνει τους χαώδεις φόβους του σε φόβους που ο ίδιος έχει επινοήσει. Αντικείμενο αυτής της συναλλαγής είναι η υποτίμηση του συνειδησιακού βάρους του πρωιμότερου φόβου του έναντι του παραγόμενου. Αυτό πραγματώνεται με τον να επιτυγχάνεται σε κάθε νέα συναλλαγή εμπορίας φόβου ο κατακερματισμός του πρώιμου φόβου σε διάφορους υποκατάστατους φόβους. Ο άνθρωπος έτσι έχει να αναμετρηθεί με περισσότερους παράγωγους φόβους.
Στην ανατολή του Διαφωτισμού, το τέρας Λεβιάθαν γεννήθηκε από τους ανθρώπους για να σχηματοποιήσει τον φόβο του Κράτους, υποκαθιστώντας φυσικούς φόβους (όπως ο φόβος της επικυριαρχίας του δυνατού) και άλλους (τον φόβο του θείου στο Μεσαίωνα). Στη νεότερη εποχή, όπως διαπιστώνει ο Παναγιώτης Ροϊλός, Καθ. στο Πανεπιστήμιο του Harvard, το τέρας του χρήματος (και οι αγορές) επέχουν την θέση μιας υπερβατικής δύναμης που ξεπερνά τον άνθρωπο, αντικαθιστώντας αυτό που στην προ-μοντέρνα εποχή χαρακτήριζε την έννοια του θείου. Στο εγγύς μας μέλλον η ψηφιοποίηση θα διαμορφώσει μια παράλληλη πραγματικότητα προς αυτή που ζούμε, ικανή να διαμορφώσει νέους υποκατάστατους φόβους.
Η νέα ψηφιακή πραγματικότητα προδιαγράφει ένα θολό τοπίο όπου ο άνθρωπος επιδιώκει να επιτύχει την υπέρβαση του μεγαλύτερου και κατεξοχήν φόβου του: αυτού της φθοράς και της ανυπαρξίας. Απέναντι σε αυτή την προσπάθεια μοιάζει πως οι υποκατάστατοι φόβοι που θα δημιουργήσει ο άνθρωπος στην απόπειρά του να εξασφαλίσει την ψηφιακή “φθαρτή αθανασία” θα τον οδηγήσουν να αποποιηθεί την ανθρωπικότητά του για να επινοήσει μια άλλη. Το τίμημα υπέρβασης της φυσικής φθοράς μάλλον είναι να γίνει πλέον ο νέος άνθρωπος και το είδωλό του το νέο τέρας του φόβου. Ο άνθρωπος θα γίνει το τέρας του εαυτού του. Και τότε, αν δεν πετρώσει από το κοίταγμα εαυτού στον καθρέπτη, πιθανώς να αναζητήσει μια νέα διέξοδο χωρίς ετερόνομες αναφορές.
