Αν κάποιος επισκεφτεί σήμερα τα ερείπια του Chernobyl, θα αντικρύσει ένα μοναδικό μηχανολογικό έργο να υψώνεται μέσα στην παρακμή. Πρόκειται για τον νέο μεταλλικό θόλο που προστατεύει, από το 2018, τον έξω κόσμο από τα μολυσματικά ραδιενεργά απόβλητα του πρώην εργοστασίου. Του μέρους που, ακόμα και 35 χρόνια μετά την έκρηξή του, «συνδέεται άμεσα με την εφιαλτική πλευρά της πυρηνικής ενέργειας», όπως ανέφερα σε ένα άλλο άρθρο πριν από μερικές εβδομάδες. Και πράγματι, αυτό ισχύει. Ατομική βόμβα στη Hiroshima και το Nagasaki, πυρηνικά δυστυχήματα στο Chernobyl και τη Fukushima, η ιδεά του πυρηνικού πολέμου γενικά… Η έννοια της πυρηνικής ενέργειας έχει συνδυαστεί στις συνειδήσεις με την βία και την καταστροφή, κι ίσως όχι άδικα. Αυτό το «ίσως», όμως, χωράει αρκετή συζήτηση. Σε τούτο το άρθρο, ελπίζω να δω η ίδια και να εξηγήσω το γιατί.
Καταρχάς, καλό θα ήταν να εξετάσουμε ποια ακριβώς είναι αυτή η ολέθρια πλευρά. Πόσο δικαιολογημένος είναι ο τρόμος; Ας δούμε κάθε περίπτωση ξεχωριστά, και με νούμερα (όσο θλιβερό κι αν είναι να μετράμε με αριθμούς ανθρώπινες απώλειες, πολύ συχνά αποτελεί τον μόνο τρόπο ευαισθητοποίησης). Εκτός λοιπόν από τους μόλις 31 καταγεγραμμένους θανάτους που σχετίστηκαν άμεσα με την έκρηξη του Chernobyl, παρατηρήθηκε μια δραματική αύξηση στα ποσοστά εμφάνισης καρκίνου στις περιοχές της σημερινής Ουκρανίας και της Λευκορωσίας. Πλήθος παιδιών γεννήθηκαν με λευχαιμία, δυσλειτουργία στην καρδιά ή σπάνιες δυσμορφίες, που βέβαια ως επί το πλείστον αποδόθηκαν στην φτώχεια και τον υποσιτισμό. Το πραγματικό ανθρώπινο κόστος του Chernobyl δεν μπορεί να υπολογιστεί. Εκτιμάται ότι χάθηκαν 4.000 ως 93.000 ζωές, εξαιτίας, μεταξύ άλλων, και της κακής διαχείρισης της κρίσης. Στο πρόσφατο ανάλογο δυστύχημα της Fukushima, από την άλλη, ο αριθμός καταγεγραμμένων θανάτων ανέρχεται σε 1 λόγω ακτινοβολίας αλλά και περίπου 1000 εξαιτίας των διαδικασιών εκκένωσης και του πανικού που επικράτησε. Η ακριβής καταμέτρηση δεν είναι εφικτή, καθώς το ίδιο το ατύχημα προκλήθηκε από έναν σεισμό κι ένα τσουνάμι, που επίσης έπληξαν την περιοχή. Παράλληλα, 6 άνθρωποι ως τώρα έχουν διαγνωστεί με μορφές καρκίνου που συνδέονται με το ατύχημα, 37 τραυματίστηκαν και άλλοι 2 παρουσίασαν εγκαύματα λόγω έκθεσης σε ακτινοβολία. Σύμφωνα με δεδομένα του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, αναμένεται αύξηση στην εμφάνιση καρκίνων, ιδιαίτερα στα παιδιά, αλλά μόνο στην κοντινή περιοχή και σε ποσοστό όχι μεγαλύτερο του 1%. Ο χρόνος θα το δείξει. Όσο για την χρήση πυρηνικής ενέργειας ως όπλου, ένα από τα πιο φρικτά εγκλήματα εις βάρος αμάχου, ως επί το πλείστον, πληθυσμού, ο τραγικός απολογισμός στη Hiroshima έφτασε τους 115.000 νεκρούς και τους 70.000 περίπου στο Nagasaki, μόλις μέσα στους πρώτους τέσσερις μήνες. Κι εκτός αυτού, σημειώθηκε αύξηση στην εμφάνιση καρκίνου, στους θανάτους εμβρύων ή και σε τρομερές παραμορφώσεις από την γέννηση και διακοπή της νοητικής ανάπτυξης. Θύματα των δυστυχημάτων ζουν ακόμα, για να μας θυμίζουν πού φτάνει η απανθρωπιά, η ανευθυνότητα, και μερικές φορές, η κακή τύχη.
Παρόλα αυτά, το δέλεαρ της πυρηνικής ενέργειας παραμένει ισχυρό. Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για μια πράσινη μορφή ενέργειας που παρέχεται σε αφθονία, σε αντίθεση με οποιονδήποτε άλλο φυσικό πόρο διαθέτουμε ως τώρα. Ο Ήλιος, ο άνεμος και τα ωκεάνια ρεύματα αποτελούν σίγουρα τις καλύτερες, τις πιο οικολογικές μορφές ενέργειας. Δεν επαρκούν όμως για τις ανάγκες του πλανήτη μας. Το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, ο γαιάνθρακας, από την άλλη, όχι μόνο πλησιάζουν στην εξάντλησή τους, απειλώντας σημαντικά τα μεγάλα συμφέροντα που διακυβεύονται γύρω τους, αλλά και, ακόμα περισσότερο, αφήνουν το στίγμα τους στη Γη, στην ατμόσφαιρα, στα υπόγεια ύδατα, κυριολεκτικά σε ό,τι διασφαλίζει την ανθρώπινη επιβίωση.
Μετά το δυστύχημα στη Fukushima, το 2011, επικράτησε το αναμενόμενο κύμα πανικού και αντιδράσεων – ανάλογο σε ένταση με το τσουνάμι που έπληξε την πόλη – ενάντια στη χρήση πυρηνικής ενέργειας. Στην κοντινή μας Γερμανία, οχτώ από τα δεκαεφτά εργοστάσια έκλεισαν άμεσα, ενώ τα υπόλοιπα σταματούν σταδιακά την λειτουργία τους μέχρι η πυρηνική ενέργεια να αντικατασταθεί πλήρως από συμβατικές πηγές μέχρι το 2022. Όχι χωρίς αντίτιμο όμως. Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι ήδη εμφανίζουν πιο αυξημένα επίπεδα, ενώ σύμφωνα με έρευνα, το κοινωνικό κόστος της απόφασης αυτής αγγίζει μέχρι σήμερα τα 12 δισεκατομμύρια δολάρια, με κύριο παράγοντα την αύξηση της θνησιμότητας εξαιτίας της έκθεσης περισσότερων πολιτών στο «ανανεωμένο», πιο μολυσμένο περιβάλλον.
Στις ΗΠΑ, πάλι, πυρηνικά εργοστάσια επίσης διακόπτουν την λειτουργία τους, για λιγότερο «ρομαντικούς» λόγους βέβαια. Η πυρηνική ενέργεια πλέον κοστίζει ακριβότερα σε σχέση με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, και άρα σαφώς προτιμάται. Αν και το αποτύπωμα αυτών των αλλαγών δεν έχει φανεί ακόμα με σιγουριά, ένας άμεσος κίνδυνος προκύπτει. Τι γίνεται με τα ραδιενεργά απόβλητα; Όσον αφορά αυτή την χμ.. ξεχασμένη, αλλά ίσως όχι τόσο ασήμαντη πλευρά του θέματος, το καλύτερο σχέδιο της κυβέρνησης περιλαμβάνει σωστό καθαρισμό των εγκαταστάσεων και ασφαλή αποθήκευση των ραδιενεργών τους αποθεμάτων, τα οποία θα συνεχίσουν να διασπώνται από μόνα τους εκπέμποντας μικρές ποσότητες ενέργειας, θεωρητικά για πάντα. Το κόστος της όλης επιχείρησης ανέρχεται, με τους πιο επιεικείς υπολογισμούς, στα 91 δισεκατομμύρια δολάρια. Κι ακόμη χειρότερα, δεν έχει ακόμα βρεθεί μέρος για την φύλαξη μιας τέτοιας ποσότητας υλικού. Αν δεν έχει γίνει ως τώρα σαφές, η κατάσταση εξελίσσεται σε ένα επικίνδυνο χάος.
Οι κίνδυνοι που επιφυλάσσει η πυρηνική ενέργεια είναι πραγματικοί, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιείται απρόσεκτα ή επίβουλα. Τα δυστυχήματα που έχουν συμβεί, εντούτοις, υποσκιάζονται από τη μακροπρόθεσμη ζημιά που προκαλείται στη Γη από την καύση ορυκτών καυσίμων. Η λέξη – κλειδί εδώ (και στην λειτουργία του κόσμου, γενικά) θα πρέπει να είναι η σύνεση. Σύνεση στον σχεδιασμό, τη λειτουργία και τη συντήρηση των πυρηνικών εγκαταστάσεων. Σύνεση στην αξιοποίηση της παρεχόμενης ενέργειας. Σύνεση, τέλος, στην κατανόηση των μεγάλων προβλημάτων του πλανήτη, ακόμα κι αν η λύση τους αντιβαίνει στα προσωρινά οικονομικά ή πολιτικά συμφέροντα. Είθε ο μεγάλος θόλος του Chernobyl να ενταφιάσει και κάθε έλλειψη υπευθυνότητας, αλλά και αβάσιμο φόβο σχετικά με τη χρήση πυρηνικής ενέργειας στο μέλλον.
