10 Ιανουαρίου του 1992, μια καταιγίδα ξεσπάει κάπου στην μέση του Ειρηνικού. Το Ever Laurel, ένα εμπορικό πλοίο που ξεκίνησε από την Κίνα με προορισμό τις ΗΠΑ δεν καταφέρνει να ξεφύγει από την κακοκαιρία. Αναπόφευκτα, το φορτίο του καταλήγει στην θάλασσα: 28.000 πλαστικά παιχνίδια μπάνιου – κίτρινα παπάκια, πράσινοι βάτραχοι, μπλε χελώνες και κόκκινοι κάστορες) γίνονται από τη μία στιγμή στην άλλη ένα με την θαλάσσια πανίδα.
Οι ερευνητές της εποχής διέκριναν σε αυτή την οικολογική καταστροφή μια θαυμάσια ευκαιρία. Θα ήταν ανήθικο – και απαγορευμένο, μεταξύ άλλων – να απορρίψουν επί τούτου μια τέτοια ποσότητα πλαστικού στην θάλασσα, έστω και για επιστημονικούς λόγους. Τα ήδη πεταμένα παιχνίδια, ωστόσο, με το λογότυπο της εταιρείας τους ανάγλυφο στο κάτω μέρος τους και την ιδιότητά τους να επιπλέουν, αποτελούσαν μια ευτυχή συγκυρία. Τα Friendly Floatees, όπως ονομάστηκαν, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να μελετηθεί η πορεία των ωκεάνιων ρευμάτων.
Μόλις λίγους μήνες μετά, τα πρώτα Friendly Floatees ξεβράστηκαν στην Αλάσκα, πάνω από 3000 χιλιόμετρα μακριά από το σημείο του ναυαγίου. Άλλα ταξίδεψαν προς την Χαβάη, τις δυτικές ακτές των ΗΠΑ, την Ιαπωνία, την Ινδονησία, την Χιλή. Μια μικρότερη μερίδα ακόμα πέρασε από τον Βερίγγειο πορθμό στον Αρκτικό ωκεανό, κι από εκεί, ακολουθώντας αργά – αργά τα παγωμένα ρεύματα, έφτασε στις ακτές του Ηνωμένου Βασιλείου και στις ανατολικές ΗΠΑ, πάνω από δεκαπέντε χρόνια μετά την έναρξη της περιπλάνησής της.
Μερικά από τα Friendly Floatees ενδεχομένως ταξιδεύουν ακόμη στους ωκεανούς, ενώ άλλα ίσως κατέληξαν σε ακατοίκητες ακτές. Σίγουρα μας δίδαξαν πολλά για τον τρόπο με τον οποίο οι θάλασσες της Γης ενώνονται.
Γνωρίζουμε πλέον πως τα ωκεάνια ρεύματα σχηματίζονται από τον άνεμο, τις παλίρροιες, τις μεταβολές της πυκνότητας του νερού και την περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της. Το ανάγλυφο του βυθού, δε, προκαλεί μεταβολές στην ταχύτητα ή την διεύθυνση των ρευμάτων. Με έναν περίπλοκο μηχανισμό, τα επιφανειακά ρεύματα του πλανήτη συνδέονται μεταξύ τους, ούτως ώστε μια σταγόνα από την Νότια Αφρική να μπορεί να βρεθεί μετά από λίγους μήνες στην Ινδονησία.
Πιστεύω, όμως, πως τα πλαστικά παπάκια έχουν κι άλλα να μας πουν.
Θα ήταν φυσιολογικό, εκ πρώτης όψεως, να υποθέσουμε ότι αραιοκατοικημένες ή ακατοίκητες περιοχές που βρίσκονται στη μέση του ωκεανού περιβάλλονται από καθαρά, κρυστάλλινα νερά. Κι όμως, δεν ισχύει πάντοτε κάτι τέτοιο. Για παράδειγμα, η Νήσος Αναλήψεως, βρετανική αποικία στον νότιο Ατλαντικό, συνδέεται με τις δυτικές ακτές της Αφρικής σε διάστημα 2 – 3 μηνών, αλλά και με την ανατολική Βραζιλία σε 3 – 4 μήνες. Κι έτσι, αν και θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή, στην οποία απαγορεύεται η εξόρυξη μετάλλων και η αλιεία για εμπορικούς λόγους, εξακολουθεί να απειλείται από τα σκουπίδια ενός κόσμου που μάλλον δεν ενδιαφέρεται για αυτήν.
Μεταξύ 1.15 και 2.41 εκατομμύριοι τόνοι πλαστικού καταλήγουν στον ωκεανό κάθε χρόνο. Άλλοι απευθείας, άλλοι ακολουθώντας ρυάκια, ποτάμια και κανάλια που επιστρέφουν σε αυτόν. Από εκεί, ταξιδεύουν σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο, αδιαφορώντας αν συσσωρεύονται σε ήδη επιβαρυμένες περιοχές ή αν μολύνουν παρθένα ύδατα.
Αυτός ο διαδραστικός χάρτης υποδεικνύει την πιθανότερη πορεία ενός σκουπιδιού (μαρκαρισμένου με ένα κίτρινο παπάκι) σε βάθος 10 ετών. Βλέπουμε πως ένα πλαστικό αφημένο σε μια θάλασσα έξω από το Λονδίνο μπορεί να καταλήξει στις ακτές της Νορβηγίας, της Σιβηρίας, της Γροιλανδίας, ή ακόμα και της Ισπανίας ή του Καναδά. Ένα άλλο, προερχόμενο από το Λος Άντζελες, μπορεί να διασχίσει τον Ειρηνικό προσπερνώντας την Χαβάη, και να ξεβραστεί στην Ιαπωνία ή τις Φιλιππίνες.
Το πιο απογοητευτικό όμως είναι ότι ο καθαρισμός ων θαλασσών από ανθρώπινους ρύπους κάθε άλλο παρά απλός είναι. Για παράδειγμα, πολλά από τα μικροπλαστικά έχουν το ίδιο μέγεθος με μικρά υδρόβια όντα. Έτσι, ένα υποθετικό δίχτυ σχεδιασμένο να εγκλωβίσει ανθρωπογενή σκουπίδια, θα φυλάκιζε και ζώα. Αλλά ακόμα κι αν λυνόταν το συγκεκριμένο πρόβλημα, το μέγεθος των ωκεανών – ας μην ξεχνάμε, αποτελούν το 71% του πλανήτη – είναι αποτρεπτικό. Αν θέλουμε να μιλήσουμε με νούμερα, αρκεί μόνο να αναφέρουμε ότι το Πρόγραμμα Θαλάσσιων Συντριμμιών της Εθνικής Υπηρεσίας Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ έχει υπολογίσει ότι θα χρειάζονταν 67 πλοία για ένα έτος ώστε να καθαριστεί λιγότερο από το ένα τοις εκατό του Βόρειου Ειρηνικού Ωκεανού.
Τα Friendly Floatees αποτελούν απλώς μία πολύ αληθινή απόδειξη της αθανασίας της εφιαλτικής ρύπανσης από πλαστικά, η οποία θα παραμείνει στις θάλασσές μας για εκατομμύρια χρόνια. Φαίνεται, φυσικά, πως το θέμα της περιβαλλοντικής καταστρφοής μάς απασχολεί ολοένα και περισσότερο, με ατομικές, συλλογικές αλλά και διεθνείς προσπάθειες να εντατικοποιούνται για την καταπολέμησή της. Αρκούν αυτές όμως;
