American History X: Νοήματα πίσω από το ναζισμό και τη ρητορική μίσους

Ο Ντέρεκ, ένας Αμερικανός νεοναζί, αφού αποφυλακίζεται μετά από 3 χρόνια για το φόνο δύο μαύρων, προσπαθεί να προλάβει τον μικρότερο αδερφό του από το να ακολουθήσει το ίδιο αδιέξοδο μονοπάτι του μίσους και του ρατσισμού.

Το μίσος απ’ όπου και αν προέρχεται δεν δίνει λύσεις στα προβλήματα. Μόνο δημιουργεί νέα και καταστρέφει οτιδήποτε υπάρχει. Ο Ντέρεκ αποφυλακίζεται και αντικρίζει κατάματα τα λάθη του παρελθόντος. Έχοντας αλλάξει άποψη για τα πράγματα προσπαθεί να σώσει τον αδερφό του, ο οποίος τον αντιμετωπίζει σαν θεό. Η ταινία αποτυπώνει τον νεοναζισμό της σύγχρονης Αμερικής και με την σωστή δόση ρεαλισμού, βίας και πόνου μας δίνει ένα μάθημα για το ρατσισμό και τη ρητορική του μίσους.

Η ταινία έχει μη γραμμική αφήγηση. Τα έγχρωμα και τα ασπρόμαυρα πλάνα εναλλάσσονται παρουσιάζοντας το παρόν και το παρελθόν αντίστοιχα. Οι ασπρόμαυρες λήψεις αντικατοπτρίζουν ένα παρελθόν σκοτεινό, γεμάτο  σκληρότητα και μίσος, όπου όλα είναι χωρισμένα σε στρατόπεδα (άσπρο – μαύρο, καλό – κακό). Αποτυπώνονται με καλύτερο τρόπο οι ακραίες απόψεις των νεοναζί ενώ οι σκηνές βίας είναι πιο ξεκάθαρες. Στα πλάνα του παρελθόντος χρησιμοποιούνται πολύ κοντινές λήψεις (σε αντίθεση με τα wide shots των έγχρωμων σκηνών) προκειμένου να παρατηρήσουμε τα βλέμματα, να δούμε μέσα από τα μάτια των ανθρώπων τις απόψεις τους.

Με την σφιχτοδεμένη ματιά του Tony Kaye, στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο, αποφεύγονται συναισθηματισμοί και ανόητες εκρήξεις, ενώ το σημαντικότερο είναι ότι απουσιάζει ο διδακτισμός. Η ταινία επιλέγει να μιλήσει με έναν πρωτότυπο τρόπο στο θεατή χωρίς να έχει διάθεση να κουνήσει το δάχτυλο σε όποιον δεν συμφωνεί μαζί της.

Ο έντονος ρυθμός της ταινίας και η ικανότητα του σκηνοθέτη να κάνει παραστατικές τις σκηνές μας επιτρέπει να «βρεθούμε» στο χώρο (με αποκορύφωμα τη σκηνή του μεσημεριανού φαγητού). Χωρίς υπερβολές ο Ντέρεκ ξεδιπλώνει τις απόψεις του και πράγματι μας πείθει για λίγο. Ο ορθολογισμός που τον διακρίνει και οι γνώσεις του μας κάνουν να πάρουμε το μέρος του. Το εξαιρετικό αυτό σενάριο δεν διάλεξε – προκειμένου να δείξει τα δεινά του φασισμού – έναν αμόρφωτο και τυφλωμένο από το μίσος πρωταγωνιστή. Αντ’ αυτού τοποθετεί έναν «μέσα στα πράγματα» πραγματικό ιδεολόγο, μορφωμένο, διαβασμένο και έξυπνο άνθρωπο. Αυτό που πρέπει να δούμε είναι από που ξεκινάει αυτό το μίσος και από που τροφοδοτείται.

Ο Ντέρεκ όσο είναι στη φυλακή βλέπει ότι όλοι οι ομοϊδεάτες του φυλακισμένοι δεν είναι σαν αυτόν. Διακινούν ναρκωτικά, έχουν πάρε-δώσε με τις ισπανικές συμμορίες, εξυπηρετούν συμφέροντα, δεν μένουν πιστοί στις αξίες τους. Αποστασιοποιείται όμως και βρίσκει κατανόηση από τους μαύρους φυλακισμένους. Αργότερα ένας αγαπημένος του μαύρος καθηγητής τον επισκέπτεται στη φυλακή για να τον παρηγορήσει και να τον προμηθεύσει με βιβλία. Εκεί του παραδέχεται πως, όταν ήταν νέος, μισούσε τους λευκούς αλλά κατάλαβε πως το μίσος δεν οδηγεί πουθενά. Τον ρωτάει λοιπόν το εξής:

Και αυτό είναι το νόημα της ταινίας. Το να αναλωνόμαστε στο φόβο για το διαφορετικό, το ρατσισμό, τη βία, τη μισαλλοδοξία δεν αλλάζει την ζωή μας προς το καλύτερο. Ο πρωταγωνιστής το μόνο που κατάφερε ήταν να γεμίσει την ψυχή του με μίσος και την οικογένειά του με πόνο.

Το «American History X» αποτελεί μία από τις πιο δυνατές ταινίες της δεκαετίας του 90. Tο ταξίδι των χαρακτήρων από το μίσος προς τη λύτρωση και την αποκατάσταση της ηθικής τάξης είναι μαγευτικό. Το νέο ξεκίνημα που θέλει να κάνει ο Ντέρεκ για τον εαυτό του, γλιτώνοντας παράλληλα τον αδερφό του από τις καταστροφικές συνέπειες του ναζισμού εξηγώντας του ότι δεν πρέπει να σκέφτεται μέσα σε καλούπια σφραγίζεται από την υποδειγματική ερμηνεία του Edward Norton που του χάρισε την υποψηφιότητα για το Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου.