Μάρτιν Σκορτσέζε. 56 ολόκληρα χρόνια μετά την πρώτη του ταινία και 50 μετά το Mean Streets που τον έβαλε για τα καλά στη συνείδηση του κοινού του, ο θρύλος του κινηματογράφου μας παραδίδει τη νεότερη ταινία του «Killers Of The Flower Moon».
Τι σημαίνει όμως να βγάζει νέα ταινία ο Μάρτιν Σκορτσέζε σήμερα;
Ο σπουδαίος δημιουργός, ετών 80 αισίως, καθιερώθηκε στις δεκαετίες του 1980, του 1990 ως ένας πολύ σημαντικός σκηνοθέτης για το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Κάποιοι θα πουν ότι σήμερα ίσως είναι ο σπουδαιότερος. Το έργο του έχει επί μακρόν συνδεθεί άρρηκτα με την αποδόμηση του Αμερικάνικου Ονείρου: Οι πρωταγωνιστές του, ξεπεσμένοι καουμπόις, άπληστοι χρηματιστές, (βιο-)παλαιστές, γκάνγκστερ χωρίς ηθικούς φραγμούς, ο διάσημος Ταξιτζής, κινούνται σε έναν κόσμο βαθιάς σήψης, που ό,τι ημερομηνία και αν φέρει, δεν φαντάζει τόσο μακρινός από τον δικό μας. Όσο παράδοξο κι αν φαίνεται να αφηγείται κανείς αυτή τη θεματική μέσα από το Χόλιγουντ, την αιώνια πηγή τροφοδοσίας του ίδιου ονείρου για εκατοντάδες ανθρώπους της ένατης τέχνης (των πρωταγωνιστών του μη εξαιρουμένων), ο Σκορτσέζε αποδεικνύεται συνεπής στο ραντεβού του τα τελευταία χρόνια με τα ρεμάλια της αμερικανικής κοινωνίας που διεκδικούν μια θέση στο πάνθεον των «αντι-ηρώων».
Το Killers of the Flower Moon που αυτές τις μέρες κυκλοφορεί στις αίθουσες μετά από αναμονή τεσσάρων ετών είναι ακριβώς όλα όσα θα περίμενε κανείς να είναι με βάση τον δημιουργό του. Το θέμα του είναι μια ακολουθία φόνων στην Οκλαχόμα των αρχών του εικοστού αιώνα, με θύματα αυτή τη φορά τους Ινδιάνους Οσάτζ, νόμιμους ιδιοκτήτες της γης που πολυάριθμοι αετονύχηδες προσπαθούν να τους αποσπάσουν. Με δυο λόγια ανήκει σε αυτό το ολοένα δημοφιλέστερο είδος των revisionist westerns, των ταινιών για την Άγρια Δύση που την αντιμετωπίζουν επιτέλους ως έναν περίπλοκο κόσμο, όπως πράγματι υπήρξε, και όχι σαν μια ρομαντικοποιημένη φαντασίωση.
Επίσης είναι η πρώτη συνεργασία του σκηνοθέτη ταυτόχρονα και με τους δύο σπουδαίους άνδρες πρωταγωνιστές του, τον Leonardo DiCaprio και τον Robert DeNiro. Δύο σπουδαίοι ηθοποιοί, στους αλληλένδετους ρόλους του θείου Ουίλιαμ και του ανεψιού Έρνεστ, μεγαλοκτηματιών που κρατούν τα κλειδιά για όλες τις έρευνες σχετικά με την υπόθεση των δολοφονιών. Και οι δύο τους περίπου σε γνώριμα νερά, θυμίζουν κάτι από προηγούμενους ρόλους τους. Αυτή τη φορά τουλάχιστον αναγκάζονται να υποκλιθούν στην δεινή Lily Gladstone, η οποία παραδίδει μία απέριττη αλλά καθηλωτική γυναικεία ερμηνεία της ιθαγενούς Μόλι, που πιθανότατα θα την οδηγήσει μέχρι τις υποψηφιότητες για κάθε είδους βράβευση.
Δεν εξεπλάγην να διαπιστώσω από νωρίς ότι γνώριμα χαρακτηριστικά των τελευταίων τάσεων του Σκορτσέζε είναι ξανά παρόντα, όπως ήταν και στο “The Irishman” πριν λίγα χρόνια (μια ταινία αρκετά καλύτερη κατά τη γνώμη μου). Είναι αφειδές στην κολοσσιαία διάρκειά του των 3,5 ωρών, είναι βίαιο αλλά χωρίς να ανάγει τη βία σε φετίχ, θέλει να μιλήσει για τα σαθρά θεμέλια του αμερικάνικου ονείρου. Το σημαντικότερο όμως –και για κάποιους το deal breaker– που στα μάτια μου το καθιστά ενδεικτικό της ώριμης αυτής φάσης του Μάρτιν Σκορτσέζε είναι η απουσία των κορυφώσεών, μέσα από την οποία φαίνεται να βροντοφωνάζει ότι το παλαιού τύπου σινεμά είναι ακόμα εδώ.
Δεν είναι δυνατόν άλλωστε σήμερα να μιλήσει κανείς για τον Σκορτσέζε χωρίς να αναφέρει το ανοιχτό του μέτωπο με τις σύγχρονες τάσεις, των διασυνδεδεμένων πολυσυμπάντων, των υπερηρωικών ταινιών και της σημαντικής εξάρτησης από τεχνικά εφέ. Πόσοι τον έκριναν ως ελιτιστή το 2019, όταν στα πλαίσια της προώθησης του “Irishman”, έλεγε για την κραταιή τότε Marvel: «αυτό δεν το θεωρώ σινεμά»; Και κυρίως, πόσος κόσμος από εκείνους που τότε έσπευσαν να διαφωνήσουν μαζί του τότε, όσο ακόμα υπήρχε ένας έλεγχος στην αναλογία ποσότητας – ποιότητας των υπερηρωικών ταινιών, είναι και σήμερα διατεθειμένος να εμείνει στην άποψή του;
Το σινεμά του Σκορτσέζε και της γενιάς του δεν είμαι σίγουρος ότι μπορεί να μπει στο ίδιο καλούπι. Δεν υπακούει σε κανόνες των αλγορίθμων και των στελεχών του μάρκετινγκ, για τη διάρκεια και τη δομή μιας ταινίας που ψάχνει αγωνιωδώς να κρατήσει το ενδιαφέρον του θεατή.
Είναι το σινεμά που έβγαλε το Νονό, τον Ταξιτζή, τον Σημαδεμένο και καμπόσες ακόμα από τις αγαπημένες ταινίες μιας προηγούμενης γενιάς, μιας γενιάς που δεν καταλαβαίνει και ίσως κοιτάζει αφ’ υψηλού την pop culture τσιχλόφουσκα της Μπάρμπι, ίσως ακόμα και του Nolan, και φυσικά σίγουρα των αμέτρητων ταινιών για υπερήρωες και διαγαλαξιακούς πολέμους. Ο Μάρτιν Σκορτσέζε είναι ένας ζωντανός θρύλος του κινηματογράφου και η άποψή του, όσο βαριά και αν ακούγεται, έχει ένα ειδικό κύρος ασύγκριτο, ικανό να στηρίξει όλους τους υπόλοιπους ανεξάρτητους συναδέλφους του. Όσο λοιπόν η σκληρή κριτική του καταλήγει να ωφελεί αυτούς και να κρατάει ζωντανή τη συγκεκριμένη πλευρά της βιομηχανίας, θεωρώ ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Είναι ανακουφιστικό να βλέπει κανείς πως για κάποιους ανθρώπους η αξία των κινηματογραφικών ταινιών δεν μεταφράζεται μόνο σε ψυχρά δεδομένα, όπως τα κέρδη.
Βγαίνοντας από το σινεμά για το Killers of the Flower Moon, ο πρώτος άνθρωπος που άκουσα να μιλάει είπε «’νταξει, δεν ήταν και αριστούργημα». Δεν έχει άδικο. Το Killers of the Flower Moon δεν είναι συγκρίσιμο με αυτούς τους ογκόλιθους του παρελθόντος του, που σε παρέσερναν με ξέφρενο ρυθμό σε κόσμους κραιπάλης και ασυδοσίας. Είναι κάτι άλλο. Ο νέος Σκορτσέζε, που αναδύεται κυρίως από το Silence (2016) έως σήμερα είναι μια ήρεμη δύναμη που αντιμετωπίζει τις θεματικές που τον βοήθησαν σε νεαρότερη ηλικία να αναδειχθεί, με μια πιο ψύχραιμη και στοχαστική ματιά. Και ο Όμηρος στα νιάτα του εμπνεύστηκε την Ιλιάδα, αυτό δεν ρίχνει την αξία της πιο ήρεμης Οδύσσειας των τελευταίων του χρόνων όμως.
Δεν έχουν περάσει παρά λίγοι μήνες από την ομολογία του για το αναπόφευκτο του τέλους της καριέρας του: “I’m old. I read stuff… I want to tell stories, and there’s no more time. Kurosawa, when he got his Oscar… he said, ‘I’m only now beginning to see the possibility of what cinema could be, and it’s too late…’ Now I know what he means”. Μια φράση που για μένα αρκεί για να συνεχίσω να πηγαίνω σε όσες επόμενες τετράωρες ταινίες αποφασίσει ότι αξίζει να σκηνοθετήσει. Κι ας μην είναι “αριστούργημα”.
Ο Σκορτσέζε έχει κερδίσει το δικαίωμα να συγκαταλέγεται μεταξύ των σκηνοθετών που υπαγορεύουν οι ίδιοι τους όρους για το έργο τους, πέρα από αλγόριθμους και στατιστικές. Σκηνοθέτες που τα τελευταία χρόνια πέφτουν έξω εμπορικά, αλλά το όνομά τους έχει ήδη μείνει την ιστορία, όπως ο Σπίλμπεργκ και ο Ρίντλεϊ Σκοτ. Σκηνοθέτες που βλέπουν μια άλλη εποχή να ξημερώνει για τον κινηματογράφο και δικαιούνται τις ανησυχίες τους για αυτήν. Σκηνοθέτες που σε κάθε περίπτωση είμαστε τυχεροί που τους έχουμε και η τέχνη του Σινεμά γίνεται μόνο πλουσιότερη μέσα από κάθε νέα ιστορία τους.
