Γράφει ο Αλέξανδρος Ζύκας.
Σε προηγούμενο άρθρο είδαμε πως ο πόλεμος που κήρυξαν η Αίγυπτος και η Συρία εναντίον του Ισραήλ τον Οκτώβριο του 1973 επηρέασε καθοριστικά τον κόσμο. Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τους λόγους που αυτός έγινε, το πώς εξελίχθηκε και τις συνέπειες που αυτός είχε για τους άμεσα εμπλεκόμενους. Λόγω και των πρόσφατων εξελίξεων, η εξέταση του ζητήματος δυστυχώς παραμένει επίκαιρη, καθώς κι οι δύο συρράξεις έχουν την ίδια εναρκτήρια ημέρα.
Ο Πόλεμος των Έξι Ημερών τον Ιούνιο του 1967 επηρέασε σημαντικά τους εμπλεκόμενους. Από τη μία πλευρά, το Ισραήλ πέτυχε τη μεγαλύτερη εδαφική του επέκταση κι από την άλλη πλευρά οι Άραβες υπέστησαν μια ήττα η οποία επέφερε σημαντικά εσωτερικά προβλήματα. Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου το 1967, υπήρχε σειρά ένοπλων επεισοδίων, τα οποία είναι γνωστά ως ο Πόλεμος της Φθοράς (War of Attrition). Αυτός ο πόλεμος αποτέλεσε την πρώτη ουσιαστική αντίδραση των αραβικών κρατών, κι ειδικότερα της Αιγύπτου, η οποία ήταν ουσιαστικά η ηττημένη του Πολέμου των Έξι Ημερών, καθώς είχε απωλέσει τόσο το μεγαλύτερο μέρος της αεροπορίας της όσο και τη Χερσόνησο του Σινά από το Ισραήλ. Η άνοδος του Ανουάρ Σαντάτ ως Προέδρου της Αιγύπτου μετά τον θάνατο του πρώην Προέδρου Νάσσερ το 1970 επέφερε νέα δεδομένα, καθώς από τη μία πλευρά ήταν, αν όχι ο μοναδικός, από τους λίγους Άραβες που έκαναν λόγο για ειρήνη με το Ισραήλ κι από την άλλη πλευρά θεώρησε αναγκαίο το πέρασμα στην απέναντι πλευρά της Διώρυγας του Σουέζ για την επίτευξή της.
Η αιγυπτιακή πλευρά, επομένως, προχώρησε στις απαραίτητες ενέργειες προκειμένου να προετοιμαστεί για νέο πόλεμο, στοχεύοντας όμως στον αιφνιδιασμό των ισραηλινών δυνάμεων. Οι εντυπωσιακές στρατιωτικές επιτυχίες του 1967 είχαν επιφέρει έναν εφησυχασμό στις τάξεις των ισραηλινών, που θεωρούσαν πως οι Αιγύπτιοι δεν θα ήταν σε θέση να ξεκινήσουν νέο πόλεμο σύντομα. Ο Σαντάτ, όμως, προχώρησε πολύ γρήγορα στην απαραίτητη ενίσχυση του αιγυπτιακού στρατού, ενώ παράλληλα προχώρησε σε σύναψη συμμαχίας με τον νέο Σύριο Πρόεδρο Χαφέζ αλ-Άσαντ. Οι δύο χώρες μάλιστα πέτυχαν να έλθουν σε συμφωνία και με τη Σαουδική Αραβία, με την τελευταία να δηλώνει τη πολιτική της υποστήριξη χρησιμοποιώντας το πετρέλαιο ως μοχλό πίεσης.
Αυτές οι κινήσεις, λοιπόν, αιφνιδίασαν μαζικά το Ισραήλ όταν οι Αιγύπτιοι κι οι Σύριοι από κοινού ξεκίνησαν πόλεμο στις 6 Οκτωβρίου του 1973, την ημέρα του Γιομ Κιπούρ που αποτελεί σημαντική εβραϊκή θρησκευτική εορτή κατά την οποία παύει κάθε είδους δραστηριότητα. Η αραβική πλευρά το εκμεταλλεύτηκε αυτό, με αποτέλεσμα οι Αιγύπτιοι να προβούν σε μερική ανακατάληψη της Χερσονήσου του Σινά, χρησιμοποιώντας μεγάλο αριθμό πυραύλων και αντιαεροπορικών όπλων, με τους Σύριους να προχωρούν σε αντεπίθεση στα Υψίπεδα του Γκολάν. Αυτή η ξαφνική επίθεση και αιγυπτιακή προέλαση προκάλεσε σοβαρά εσωτερικά προβλήματα στο Ισραήλ, καθώς για πρώτη φορά υπήρχε σημαντικός αριθμός απωλειών τόσο σε στρατιώτες όσο και σε εξοπλισμό. Οι αρχικές σπασμωδικές κινήσεις του Ισραήλ το οδήγησαν αρχικά να προσεγγίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες για αποστολή στρατιωτικού υλικού, με τις ΗΠΑ αρχικά να διστάζουν. Στο εσωτερικό μέτωπο τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά, καθώς υπήρχαν έντονες διαφωνίες ανάμεσα στην Πρωθυπουργό Γκόλντα Μέιρ, τον υπουργό Άμυνας Στρατηγό Μοσέ Νταγιάν και τον αρχηγό των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων (IDF) Στρατηγό Νταβίντ Ελαζάρ. Τελικά, οι ΗΠΑ αποφάσισαν να στείλουν μαζικά εξοπλισμό στο Ισραήλ -προκειμένου να αποφευχθεί η οποιαδήποτε φημολογούμενη χρήση πυρηνικών όπλων- ενώ κι η ισραηλινή πολιτική και στρατιωτική ηγεσία αποφάσισε να αντεπιτεθεί παρά τη θρησκευτική εορτή. Υπό τις εντολές του υπουργού Νταγιάν οι Ισραηλινοί προχώρησαν αρχικά σε αντεπίθεση στο Γκολάν, αναγκάζοντας τον συριακό στρατό να υποχωρήσει, φτάνοντας μέχρι και τη Δαμασκό. Στο μέτωπο του Σινά, παράλληλα, έγινε ίσως η μεγαλύτερη αρματομαχία μετά τη μάχη του Κούρσκ, με τους Ισραηλινούς να καταφέρνουν να ανακαταλάβουν το Σινά από τους Αιγυπτίους προκαλώντας σοβαρές απώλειες.
Πολύ σύντομα, οι ΗΠΑ από κοινού με τη Σοβιετική Ένωση αποφάσισαν να πιέσουν τους εμπλεκόμενους προς την ανακωχή, ώστε να υπάρξουν στη συνέχεια διαπραγματεύσεις. Παρά τις έντονες αντιδράσεις της ισραηλινής πλευράς, η πίεση των υπερδυνάμεων επέφερε αποτελέσματα και στις 27 Οκτωβρίου 1973 κηρύχθηκε ανακωχή, με τους Ισραηλινούς και τους Αιγυπτίους να προχωρούν σε διαπραγματεύσεις.
Αναμφίβολα, ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ ήταν καθοριστικός από πολλές πλευρές. Σε στρατιωτικό επίπεδο γενικότερα καταδείχθηκε η σημασία των πυραύλων ως βασικού στοιχείου μιας σύγχρονης μάχης. Ως προς τους εμπλεκόμενους, από τη μία πλευρά κατέρρευσε το αφήγημα της ισχύος του Κράτους του Ισραήλ (λόγω και των επιτυχιών στους πολέμους του 1948-49, του 1956 και του 1967). Καταδείχθηκαν τόσο οι αδυναμίες του ισραηλινού στρατού -παρά την τελική νίκη του- αλλά κυρίως τα προβλήματα των ισραηλινών υπηρεσιών πληροφόρησης. Από την άλλη πλευρά, οι Άραβες φάνηκαν ενισχυμένοι καθώς, παρά την τελική ήττα τους, προκάλεσαν σοβαρό αιφνιδιαστικό πλήγμα στο Ισραήλ με τη κήρυξη του πολέμου. Σε πολιτικό επίπεδο, τέλος, οι βασικές συνέπειες ήταν το γεγονός πως το Κράτος του Ισραήλ και η Αίγυπτος θα ξεκινούσαν τις διαπραγματεύσεις που σταδιακά θα οδηγούσαν στη Συμφωνία του Camp David του 1978 και την αναγνώριση του Ισραήλ από την Αίγυπτο, ενώ φάνηκε και το σοβαρό πρόβλημα ενεργειακής εξάρτησης από τα αραβικά κράτη.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Herzog Chaim, Οι Αραβοϊσραηλινοί πόλεμοι. Η αραβοϊσραηλινή διένεξη από το 1948 μέχρι σήμερα, μτφρ.-επιμ.-σχόλια: Μάρκελλος Λιναίος, Αθήνα 2011
Συλλογικό, The Yom Kippur War: Politics, Diplomacy, Lessons, επιμ.: Asaf Siniver, Οξφόρδη 2013
Σπυρόπουλος Γεώργιος, Μέση Ανατολή, Αραβοϊσραηλινή διένεξη. Ιστορία-Πολιτική-Διπλωματία, Αθήνα Φεβρουάριος 2011
Χατζηβασιλείου Ευάνθης, Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, Αθήνα Απρίλιος 2019
Χουρχούλης Διονύσης, «Ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ», εφ. Η Καθημερινή, Αθήνα 19 Αυγούστου 2019
