Γράφει ο Αλέξανδρος Ζύκας.
Η απόφαση της Αιγύπτου να προχωρήσει αιφνιδιαστικά στη κήρυξη πολέμου εναντίον του Ισραήλ το 1973 θα πυροδοτούσε εξελίξεις οι οποίες θα επηρέαζαν σημαντικά τον πλανήτη, τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Ας τα πάρουμε όμως με τη σειρά.
Η ήττα που υπέστησαν οι αραβικές χώρες από το Ισραήλ στο Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967, προκάλεσε αντιδράσεις στο εσωτερικό τους. Η πιο ισχυρή από αυτές, η Αίγυπτος, επεδίωκε μάλιστα να ανακαταλάβει άμεσα τη Χερσόνησο του Σινά που είχε καταληφθεί από το Ισραήλ. Ο Αιγύπτιος πρόεδρος αποφάσισε από κοινού με τον Σύριο ομόλογό του να κηρύξουν πόλεμο στο Ισραήλ στις 6 Οκτωβρίου του 1973, ημέρα της εβραϊκής γιορτής του Γιομ Κιπούρ. Η Αίγυπτος και η Συρία προχώρησαν στη κήρυξη πολέμου έχοντας και στο πλευρό τους τη Σαουδική Αραβία, η οποία συμφώνησε να υποστηρίξει τις δύο χώρες χρησιμοποιώντας το πετρέλαιο ως μοχλό πίεσης.
Λίγες ημέρες μετά την έκρηξη του πολέμου, οι αραβικές χώρες του OPEC (Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών) όχι μόνο επέβαλαν αύξηση στη τιμή πώλησης του πετρελαίου κατά 70%, αλλά αποφάσισαν τη μονομερή μείωση των εξαγωγών πετρελαίου στα κράτη που εξόπλιζαν το Ισραήλ. Αυτό προκάλεσε μεγάλες εξελίξεις σε οικονομικό επίπεδο, καθώς οι δυτικές χώρες θα έχαναν τη φθηνή αγορά πετρελαίου που είχαν, ενώ οι ήδη αδύναμες χώρες του Τρίτου Κόσμου δέχθηκαν μεγάλο πλήγμα καθώς δε μπορούσαν να προχωρήσουν σε εξαγωγές των προϊόντων τους.
Σε οικονομικό επίπεδο όμως, η γενικότερη αυτή κρίση προκάλεσε σοβαρές επιπτώσεις στο μεταπολεμικό νομισματικό σύστημα του Μπρέτον Γουντς, που είχε επιβληθεί με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου από τους Αμερικανούς. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, προβλεπόταν η ύπαρξη μιας σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας ανάμεσα στα νομίσματα των δυτικών χωρών με το αμερικανικό δολάριο, που θα καθοριζόταν από τις κεντρικές τράπεζες των δυτικών χωρών, ενώ το ίδιο το αμερικανικό δολάριο θα συνδεόταν με το χρυσό σταθερά και αμετάβλητα στα 35 δολάρια. Με άλλα λόγια, εξασφαλιζόταν τόσο η ισχύς του αμερικανικού δολαρίου καθώς συνδεόταν άμεσα με το χρυσό, όσο και η οικονομική εξάρτηση των δυτικών (κυρίως δυτικοευρωπαϊκών) οικονομιών. Το πρόβλημα όμως που αντιμετώπισε αυτό το σύστημα ήταν ότι οι κεντρικές τράπεζες των δυτικών χωρών επέλεγαν να κρατούν τα δολάρια που διέθεταν σε συνάλλαγμα. Αυτό σε συνδυασμό με το ότι δεν αυξανόταν επαρκώς η παγκόσμια προσφορά χρυσού, οδήγησε τις κεντρικές τράπεζες να προχωρούν σε ακόμη μεγαλύτερη συσσώρευση περιουσιακών στοιχείων σε δολάρια.
Η παραπάνω συσσώρευση σε συνδυασμό με τις αυξημένες δαπάνες των ΗΠΑ για κοινωνικά προγράμματα, αλλά και για τον πόλεμο στο Βιετνάμ που εξελισσόταν ακόμη, οδήγησαν την αμερικανική οικονομία σε ύφεση ενώ η ανεργία ήδη αυξανόταν. Για να αντιμετωπιστεί τελικά οι ΗΠΑ προχώρησαν στην υποτίμηση του δολαρίου και στη μαζική πώληση δολαρίων στην αγορά συναλλάγματος. Αυτή όμως η απόφαση των ΗΠΑ ενίσχυσε τις ήδη υψηλές πληθωριστικές πιέσεις των άλλων χωρών και τις ανάγκασε να προχωρήσουν σε διακύμανση των ισοτιμιών τους έναντι του δολαρίου.
Στις παραπάνω εξελίξεις, θα πρέπει να αναφερθούμε και στο σκάνδαλο Watergate, το οποίο αποτέλεσε ένα σοβαρό πολιτικό σκάνδαλο. Οι αποκαλύψεις αξιωματούχων του Λευκού Οίκου περί παρακολούθησης μελών του αντιπολεμικού κινήματος οδήγησαν αρχικά στη σύλληψη πέντε από αυτούς το 1972 στο κτηριακό συγκρότημα Γουότεργκεϊτ στην Ουάσιγκτον. Χάρη στην έρευνα των δημοσιογράφων Μπομπ Γούντγουορντ και Κάρλ Μπέρνστιν, η αστυνομία μπόρεσε να εντοπίσει κι άλλους υπόπτους, που συνδέονταν με τον Αμερικανό πρόεδρο Νίξον. Η εξέλιξη αυτή του σκανδάλου θα ωθήσει τον Νίξον σε παραίτηση το 1974, με αποτέλεσμα να προκληθεί σοβαρό πολιτικό πρόβλημα στις ΗΠΑ.
Το έτος 1973 προκάλεσε εξελίξεις που ο αντίκτυπός του είναι εμφανής μέχρι σήμερα. Από τη μία πλευρά, ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ τελείωσε με τον ιστορικό συμβιβασμό Ισραήλ και Αιγύπτου, ο οποίος αποτελεί μια σημαντική διπλωματική επιτυχία. Από την άλλη πλευρά, σε πολιτικό επίπεδο το Γουότεργκεϊτ αποκάλυψε τις αδυναμίες των Ηνωμένων Πολιτειών με αποτέλεσμα να πέσει ένας αρκετά ισχυρός πρόεδρος και να βρεθεί η χώρα σε μια κρίση ισχύος. Αυτή ενισχύθηκε περαιτέρω με τη κατάρρευση του νομισματικού συστήματος του Μπρέτον Γουντς που οδήγησε στη διαμόρφωση του οικονομικού συστήματος που έχουμε μέχρι και σήμερα.
Πηγές
Krugman Paul R., κ.ά., Διεθνής Οικονομική. Θεωρία και Πολιτική, πρόλογος-επιμ.: Νικολίνα Κωστελέτου, μτφρ.: Γιάννης Λαντούρης, Γιάννης Δούλφης, Στέλιος Πανταζίδης
Παπασωτηρίου Χαράλαμπος, «Έναρξη του σκανδάλου Ουότεργκεϊτ», στην εφ. Η Καθημερινή, Αθήνα 9 Ιουνίου 2019
Χουρχούλης Διονύσης, «Ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ», στην εφ. Η Καθημερινή, Αθήνα 19 Ιουλίου 2019
Χουρχούλης Διονύσης, «Η πρώτη πετρελαϊκή κρίση», στην εφ. Η Καθημερινή, Αθήνα 26 Ιουλίου 2019
