Το ψέμα διαθέτει ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημα σε σύγκριση με την αλήθεια. Είναι όμορφο. Μπορεί όχι πάντα αντικειμενικά όμορφο αλλά σίγουρα σε υποκειμενικό πεδίο προσαρμόζεται καταλλήλως ακριβώς για να ελκύει. Σκεφτείτε τον εμφανισιακά ιδανικό άντρα ή γυναίκα που θα θέλατε για σύντροφο σας και υποθέστε ότι σας φλερτάρει. Την ίδια περίοδο δέχεστε φλερτ και από κάποιον ή κάποια που δεν είναι τόσο μέσα στα γούστα σας, που δεν σας κάνει να ερωτεύεστε με τη πρώτη ματιά. Ποιον ή ποια θα επιλέξετε για να βγείτε ραντεβού; Προφανώς την πρώτη περίπτωση. Θα θέλατε να τον/την γνωρίσετε παραπάνω χωρίς φυσικά να είστε βέβαιοι για τις προθέσεις του ή για την προσωπικότητα του. Το ίδιο συμβαίνει και με το ψέμα. Και το λάθος το οποίο διαχρονικά επαναλαμβάνουν όσοι είναι πράγματι φορείς της αλήθειας συνίσταται, δίχως καμία αμφιβολία, στο ότι θεωρούν πως είναι οι ωραίοι της υπόθεσης ενώ στην πραγματικότητα μοιάζουν περισσότερο με τον κατά τα άλλα ευγενή και συμπαθή, συνηθισμένο όμως εμφανισιακά άνθρωπο. Είναι ποτέ δυνατόν να νικήσεις κάποιον χρησιμοποιώντας ως προσόν μια ιδιότητα στην οποία αυτός υπερτερεί;
H επικράτηση της αλήθειας στον ιδιωτικό και στον δημόσιο διάλογο είναι σίγουρα το διακύβευμα της εποχής μας και μία πρόκληση εξαιρετικά δυσχερής. Το κλειδί για την επικράτηση της είναι η επικοινωνία. Όπως εξηγήσαμε παραπάνω η αλήθεια υστερεί από τη φύση της σε σύγκριση με τους ανταγωνιστές της γιατί δεν είναι τόσο ελκυστική όσο εκείνοι. Η αυτοπεποίθηση και μερικά ψυχολογικά τρικ μπορούν να μειώσουν ή ακόμα και να εξαλείψουν τη διαφορά που καλλιεργεί η εξωτερική εμφάνιση του πιθανού ερωτικού συντρόφου της πρώτης παραγράφου. Το ίδιο συμβαίνει και με την αλήθεια. Ο κόσμος δεν διαθέτει ούτε τον χρόνο αλλά ούτε και τη διάθεση να ερευνεί. Οι απόψεις στις μάζες διαμορφώνονται από το εξώφυλλο και τις πρώτες σελίδες. Ελάχιστοι θα διαβάσουν ολόκληρο το βιβλίο και αυτοί που πράγματι θα το κατανοήσουν θα είναι μετρημένοι στα δάχτυλα. Αν οι φορείς της αλήθειας επιθυμούν να νικήσουν, οφείλουν πρώτα να ξεχάσουν τις ώρες που έχουν μοχθήσει για να την ανακαλύψουν. Είναι ανάγκη να μπουν στη θέση εκείνου που δεν έχει ιδέα από το αντικείμενο και διαθέτει μόλις ένα λεπτό για να σχηματίσει άποψη καθώς πρέπει να πάει στη δουλειά του ή να φροντίσει το παιδί του ή να μελετήσει για τη σχολή του κοκ. Αν μέσα σε αυτό το ένα λεπτό δεν πείσεις, πιθανότατα δεν θα πείσεις ποτέ. Ο χρόνος είναι πολύτιμος και οι άνθρωποι δεν θα ξοδέψουν πολύ από αυτόν αν δεν τους εξάρεις το ενδιαφέρον άμεσα.
Οι αλλαγές που έχουν επέλθει τα τελευταία χρόνια στις δυτικές τουλάχιστον κοινωνίες είναι τεκτονικές. Η ισότητα των φύλων, η ισότητα αντιμετώπισης των σεξουαλικών προτιμήσεων και η ελευθερία επιλογής κοινωνικού φύλου, η αναδιαμόρφωση της σύγχρονης οικογένειας, οι μαζικές μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές, οι εξελίξεις στην επιστήμη, η οικονομική αναδιάταξη και η κοινωνική διεθνοποίηση ναι μεν δεν προήλθαν από τη μια στιγμή στην άλλη, ωστόσο ο χρόνος που μεσολάβησε από την προτέρα κατάσταση είναι δυσθεώρητα σύντομος ώστε ο μέσος άνθρωπος να μπορέσει να αντιληφθεί και να κατανοήσει εις βάθος όλα αυτά τα φαινόμενα. Αυτή η ανισότητα πληροφόρησης και κατανόησης είναι και έχει αποδειχθεί εξαιρετικά επικίνδυνη. Όπως η οικονομική ανισότητα θρέφει το μίσος για τους πλούσιους έτσι και η ανισότητα στην κατανόηση θρέφει το μίσος προς το μη συνηθισμένο. Όταν κάποιος μεγαλώνει σε μια χριστιανική κοινότητα ημεδαπών με πρότυπο οικογένειας εκείνης του παντρεμένου ανδρόγυνου και των παιδιών, το γκέι ζευγάρι προφανώς και θα τον ξινίσει. Όταν μεγαλώνεις και βλέπεις αλλοεθνείς γύρω σου σε μια πόλη που κάποτε ήταν εθνικά ομοιογενής προφανώς και θα νοιώσεις περίεργα. Όταν ο Γιώργος θα έχει γίνει Μαρία γιατί ένοιωθε γυναίκα και έκανε αλλαγή φύλου για να είναι ευτυχισμένη, προφανώς και θα παραξενευτείς αν δεν είχες ξαναδεί κάτι παρόμοιο τα προηγούμενα χρόνια. Όλες αυτές οι διαπιστώσεις δεν είναι δεοντολογικές. Είναι οντολογικές. Χαρακτηρίζουν την αντίδραση της πλειοψηφίας πάνω σε κάτι νέο που ήρθε ταχύτατα και αντιβαίνει άρδην στο μέχρι πρότινος status quo. Φανταστείτε να είστε διάσημος και πλούσιος και ξαφνικά να μην σας αναγνωρίζει κανένας ή να μην έχετε χρήματα ούτε καν για τα βασικά. Η πρώτη αντίδραση σας θα ήταν αρνητική. Και το ψέμα που θα σας βοηθούσε να δημιουργήσετε περαιτέρω αρνητικά συναισθήματα για τη νέα κατάσταση θα έμοιαζε με τον Μπραντ Πιτ, ενώ η αλήθεια που θα έπρεπε να σκεφτείτε και να ανακαλύψετε θα έμοιαζε περισσότερο με τον Μπάμπη από τα Πετράλωνα. Αυτό το χάσμα οδηγεί πολύ εύκολα τις δημοκρατίες σε αποδρομή και τους πολίτες στο μίσος. Γιατί υπάρχουν τα κατάλληλα πρόσωπα που μπορούν να το εκμεταλλευτούν.
Οι ινφλουέσνερ των social media και οι πολιτικοί ανταγωνίζονται με επιστήμονες και ειδικούς για ζητήματα που γνωρίζουν καταφανώς πολύ καλύτερα οι δύο τελευταίοι. Ένας καλός ψυχολόγος, ένας καλός νομικός, ένας καλός γιατρός και ένας καλός οικονομολόγος ξέρουν σαφώς καλύτερα το αντικείμενο τους από έναν πολιτικό ή influencer που προσπαθούν να ασχοληθούν με τέτοια ζητήματα δίχως επαρκείς γνώσεις και έρευνα. Παρ όλα αυτά το μεγαλύτερο και πιο φανατικό κοινό το συγκεντρώνουν οι influencers και οι πολιτικοί. Οι επιστήμονες συνήθως διαχέουν σωστά την γνώση μόνο εντός του κλάδου τους. Δίχως να το θέλουν δηλαδή, διαμορφώνουν την αίσθηση του ελιτισμού, ειδικά σε ζητήματα που συνδέονται με θεμελιώδεις ηθικές έριδες. Οι πολιτικοί και οι influencers εκμεταλλεύονται την αδράνεια αυτή και πολιτικοποιούν ζητήματα διαστρεβλώνοντας δεδομένα και αποτελέσματα χάριν της δικής τους ανέλιξης. Τα κοινωνικά κύματα που μπορούν να δημιουργηθούν από την εκμετάλλευση της ανισότητας κατανόησης μπορεί να είναι καταστροφικά. Μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι το ναζιστικό καθεστώς βάσισε την εγκληματική του ιδεολογία σε μία εξόχως στρεβλή ανάλυση της βιολογίας. Η απάντηση στο χάσμα της κατανόησης και στα κοινωνικά κύματα που αυτή δημιουργεί δεν μπορεί να είναι βέβαια ο μερικός ή συνολικός ενστερνισμός ακραίων θέσεων από μέχρι πρότινος μετριοπαθείς δημοσιολογούντες, μόνο και μόνο για να μην έρθουν οι «κανονικοί» ακραίοι στην εξουσία. Ίσα ίσα το πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση διογκώνεται ακόμα περισσότερο. Η λύση μπορεί να έλθει μόνο μέσα από κατάλληλη επικοινωνιακή πολιτική στο σχολείο, στην τηλεόραση, τα social media, εκεί δηλαδή που πραγματοποιείται η ατέρμονη σύγκρουση μεταξύ αμάθειας, ημιμάθειας και γνώσης. Η λύση ενίοτε βέβαια δεν απαιτεί μόνο επαρκείς και εύληπτες εξηγήσεις αλλά και μεταβολή πρακτικών. Προφανώς όμως η λύση δεν μπορεί να περιλαμβάνει την καθυστέρηση στην αναγνώριση δικαιωμάτων, μέχρι η κοινωνία να είναι έτοιμη ώστε να τα αποδεχτεί, καθώς κάτι τέτοιο θα υποδήλωνε πως αόριστες και σαθρά θεμελιωμένες βουλήσεις κατισχύουν των φυσικών δικαιωμάτων. Το κράτος και οι σκεπτόμενοι ιδιώτες καλό είναι να μην τηρούν στάση ουδετερότητας με αποκλειστικό σκοπό να μην προκαλέσουν αντιδράσεις. Η ουδετερότητα δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα επιλύει. Αλλά όταν αποφασίσουμε να ξεφύγουμε από αυτή, οφείλουμε να επιχειρηματολογούμε ουσιαστικά και έξυπνα. Ειδάλλως θα μας ακούσουν μόνο όσοι έχουν μάθει να ακούν. Και δυστυχώς είναι λίγοι.
