Γράφει ο Αλέξανδρος Ζύκα.
Η κατάσταση της Γερμανίας μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν απελπιστικά τραγική: είχαν χαθεί περίπου 8 εκατομμύρια άνθρωποι, η χώρα είχε κυριολεκτικά καταστραφεί, υπήρχε έντονο και το στίγμα της συλλογικής ενοχής που προκαλούσε το ναζιστικό παρελθόν σε ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Στα παραπάνω θα πρέπει να προσθέσουμε και το γεγονός πως τα τελικά σύνορα της Γερμανίας δεν καθορίστηκαν αμέσως, καθώς η χώρα αρχικά ήταν διαμελισμένη σε τέσσερις ζώνες κατοχής (αγγλική, γαλλική, αμερικανική, σοβιετική) με τις δυτικές δυνάμεις να αποφασίζουν την ένωση των τριών ζωνών κατοχής το 1949. Τον Σεπτέμβριο επισημοποιήθηκε η δημιουργία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΟΔΓ), δηλαδή της Δυτικής Γερμανίας, με πρώτο καγκελάριο τον Κόνραντ Αντενάουερ. Προτού όμως εξηγήσουμε το τι έκανε ο Αντενάουερ ως καγκελάριος, ας εξετάσουμε συνοπτικά τη ζωή του.
Γεννήθηκε το 1876 στη Κολωνία, από Ρωμαιοκαθολικούς γονείς. Ακολουθώντας τα επαγγελματικά βήματα του πατέρα του, που ήταν δημόσιος υπάλληλος, σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες. Ο πρώτος του γάμος το 1904 με μια γόνο πλούσιας οικογένειας του έδωσε τη δυνατότητα να αναμιχθεί με την πολιτική, γίνοντας μέλος του Κόμματος Κέντρου το 1905 – όντας κι ο ίδιος πιστός Ρωμαιοκαθολικός.
Μέσα σε διάστημα λίγων ετών, έφτασε από δημοτικός σύμβουλος να είναι δήμαρχος της Κολωνίας, όπου και κράτησε τη θέση μέχρι το 1933. Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία οδήγησε και στην αποπομπή του από τη δημαρχία της πόλης, με τον ίδιο να φυλακίζεται δύο φορές. Μετά τον πόλεμο, επέστρεψε στη δημαρχία της Κολωνίας για μικρό χρονικό διάστημα. Λόγω του φιλοναζιστικού παρελθόντος του Κόμματος του Κέντρου, δημιούργησε ένα νέο κόμμα -το Χριστιανοδημοκρατικό.
Οι βασικοί άξονες της καγκελαρίας του Αντενάουερ ήταν δύο: η οικονομική ανασυγκρότηση της Δυτικής Γερμανίας κι η ένταξή της στο ευρωατλαντικό σύστημα. Η επίτευξη της οικονομικής ανάπτυξης έγινε μέσω της ανάπτυξης των επιχειρήσεων της βαριάς βιομηχανίας, βασιζόμενος στους πόρους της χώρας και τα ξένα κεφάλαια που λάμβανε ως οικονομική βοήθεια. Λόγω όμως και του μεγάλου αριθμού προσφύγων που είχε εγκατασταθεί στη Γερμανία -καθώς είχαν εκδιωχθεί βίαια γύρω στα 12 εκατομμύρια Γερμανών από την ανατολική Ευρώπη- ο Αντενάουερ προώθησε την “κοινωνική εταιρική σχέση”, όπου οι εργαζόμενοι κι οι εργοδότες -υπό τη προστασία της κρατικής νομοθεσίας- καθόριζαν τις σχέσεις μεταξύ τους μέσω ενός συμβιβασμού ώστε να ωφεληθούν όλοι. Αυτή η πολιτική θα είναι ο βασικός λόγος που η Γερμανία πέτυχε το γνωστό “οικονομικό θαύμα”.
Η εξωτερική πολιτική της Δυτικής Γερμανίας βασίστηκε κι εκείνη σε δύο άξονες: την ένταξη στη δυτική συμμαχία και τη μη αναγνώριση της Ανατολικής Γερμανίας. Ως προς τον πρώτο άξονα, προχώρησε στην ένταξη στο Συμβούλιο της Ευρώπης το 1951, στην ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα το 1952 και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας το 1957. Η πιο σημαντική εξέλιξη ήταν το 1955, όταν τελικά η Δυτική Γερμανία έγινε μέλος του ΝΑΤΟ, καθώς κάμφθηκαν πλήρως οι όποιες ανησυχίες των δυτικοευρωπαϊκών δυνάμεων σχετικά με τον επανεξοπλισμό της χώρας. Η γαλλογερμανική προσέγγιση ήταν σημαντικό στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής, υπογράφοντας σύμφωνο φιλίας με τη Γαλλία το 1963. Σχετικά με τον δεύτερο άξονα, αν κι ο Αντενάουερ δεν διέρρηξε τις σχέσεις του με τη Σοβιετική Ένωση -επισκέφθηκε τη Μόσχα το 1955- δεν αναγνώρισε ποτέ την κρατική υπόσταση της Ανατολικής Γερμανίας. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως ο Καταστατικός Χάρτης της ΟΔΓ ονομάστηκε «Θεμελιώδης Νόμος» κι όχι Σύνταγμα, καθώς κι ο χαρακτήρας της Βόννης ως προσωρινής πρωτεύουσας.
Αναμφίβολα η συμβολή του Αντενάουερ στη Γερμανία είναι μεγάλη. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, πέτυχε τη ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη της χώρας η οποία θα αποτελέσει τη βάση της ισχύος της τα επόμενα χρόνια. Παράλληλα, ήταν ο πολιτικός που πίστεψε τόσο στη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού υπερεθνικού φορέα, όσο και στο ότι η δημιουργία του θα βασιζόταν στις εξαιρετικές σχέσεις με τη Γαλλία, τον παλιό εχθρό.
Πηγές
Berend Ivan T., Οικονομική Ιστορία του Ευρωπαϊκού 20ού Αιώνα. Τα οικονομικά καθεστώτα από το Laissez-Faire στην Παγκοσμιοποίηση, μτφρ.-σημειώσεις-επιμ.: Θανάσης Α. Βασιλείου, Αθήνα 2007.
Brzezinski Zbigniew, Η Μεγάλη Σκακιέρα. Η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές της επιταγές, μτφρ. Ελένη Αστερίου, Αθήνα Μάϊος 1998.
Εγκυκλοπαίδεια Britannica, Konrad Adenauer, chancellor of West Germany στο https://www.britannica.com/biography/Konrad-Adenauer, τελ. επίσκεψη 8/11/2022.
Lindemann Albert S., Ιστορία της Νεότερης Ευρώπης: Από το 1815 μέχρι σήμερα, μτφρ.: Γιώργος Χρηστίδης, πρόλογος & επιμέλεια: Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, Αθήνα Σεπτέμβριος 2014.
Συγγραφική ομάδα «Καλώς κείμενα» (Χεκίμογλου Ευάγγελος, Ρούπα Ευφροσύνη, κ.ά.), “Κόνραντ Αντενάουερ” στο 70 πολιτικοί που άλλαξαν τον κόσμο, επιμ. Μαρία Αποστολοπούλου, εφ. Τα Νέα, 18 Νοεμβρίου 2017, σσ. 86-87.
Χατζηβασιλείου Ευάνθης, Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, Αθήνα Απρίλιος, 2019.
