της Κωνσταντίνας Σιούλα
Η “Καρδερίνα” είναι ένας πίνακας ζωγραφικής, τον οποίο φιλοτέχνησε ο Κάρελ Φαμπρίσιους το 1654 και από τους ελάχιστους που διασώθηκαν μετά τη βομβιστική επίθεση στην πυριτιδαποθήκη του Ντελφ. Ο ζωγράφος, αν και μαθητής του Ρέμπραντ είχε ήδη αποκτήσει μια δική του καλλιτεχνική φωνή.
Στα έργα του Ρεμπράντ απεικονίζονται φιγούρες ευδιάκριτες λόγω της αντίθεσης του φωτός που πέφτει πάνω τους και του σκοτεινού φόντου – μια αντίθεση αρμονική, χάρη στην οποία δίνεται έμφαση στα απεικονισμένα πρόσωπα. Πολλοί μαθητές του θέλησαν να μιμηθούν το δάσκαλό τους, όμως ο Φαμπρίσιους με την “Καρδερίνα” του μας δείχνει πως διαφοροποιήθηκε από τον Ρέμπραντ κατά πολύ.
Αρκεί μονάχα μια ματιά να ρίξει κανείς στην “Καρδερίνα”, για να διαπιστώσει πως το δικό του καλλιτεχνικό ύφος αποκλίνει από αυτό του Ρέμπραντ. Καταρχάς, ας παρατηρήσουμε προσεκτικά τον μικροσκοπικό αυτό πίνακα.
Τί παρατηρείτε; Πιθανόν το πρώτο πράγμα που βλέπουμε είναι το ασυνήθιστα μικροσκοπικό του μέγεθος. Μοιάζει απλοϊκός, παρόλο που, αναμφισβήτητα, δεν ήταν ολοσδιόλου απλό να τον δημιουργήσει ο Φαμπρίσιους!
Έκδηλη είναι, άλλωστε, η “διπλότητα” πάνω στον ασβεστωμένο τοίχο του πίνακα, πίσω από την καρδερίνα, η οποία σου θυμίζει πραγματικό, βαμμένο τοίχο (!), με αποτέλεσμα να συγχέεται η πραγματικότητα με την αντίληψη της πραγματικότητας – αλήθεια και ψέμα, πραγματικότητα και μυθοπλασία εφάπτονται.
Πράγματι, αν αναλογιστούμε ότι στους υπόλοιπους πίνακές του διακρίνονται παραμορφωμένα κτίρια, σχήματα ασχημάτιστα και αλλόκοτα, τα οποία σε μπερδεύουν δεν είναι άξιο να απορεί κανείς που το μικρό αυτό πουλάκι μετά βίας θα μπορούσε να το διακρίνει κανείς ανάμεσα στους τοίχους. Κι όμως, υπάρχει και φροντίζει να κάνει αισθητή την παρουσία του με το ατόφιο βλέμμα του, στραμμένο στα μάτια εκείνου που θα το προσέξει πρώτος. Ο απλός επισκέπτης μουσείου μετουσιώνεται σε έναν ιδιαίτερο καλεσμένο στο μίζερο κόσμο της καρδερίνας-ένας λευκός τοίχος, η τροφή του και μια αλυσίδα στο πόδι. Αλυσίδα στο πόδι. Η καρδερίνα σε κοιτά, μα η αλυσίδα σε αιχμαλωτίζει, όσο αιχμαλωτίζει και την ίδια.
Και κάπου εδώ, αναδύεται και το κύριο ερώτημα: Τί ευελπιστούσε να αποδώσει ο Φαμπρίσιους; Με τα δεσμά που κρατούν την καρδερίνα στάσιμη, παγιδευμένη στο χωροχρόνο είναι δύσκολο να κρίνει κανείς.
Πρόκειται, σαφώς, για έναν έκπαγλο πίνακα ζωγραφικής, ο οποίος, αρκεί μερικά δευτερόλεπτα να τον επεξεργαστείς, για να ασθανθείς αγαλλίαση. Τα λιτά του χρώματα και η δεσπόζουσα θέση του πουλιού στον πίνακα προσφέρουν μια φρεσκάδα, μια αθωότητα, που είχες ξεχάσει και εσύ πως υπήρχε. Μια ευθύτητα και μια αυθεντικότητα. Ο ζωγράφος δεν κρύβεται. Η Καρδερίνα μας κοιτά κατάματα. Εμείς την κοιτάμε;
Κατά τη γνώμη μου, χαρακτηρίζεται από μια “αισιόδοξη απαισιοδοξία”: Το πτηνό θέλει να πετάξει, να ζήσει ελεύθερο, μα κάθε φορά που ανοίγει τα φτερά του καταλήγει στο ίδιο σημείο… Εμείς αλλάζουμε, κάνουμε ταξίδια, γνωρίζουμε ανθρώπους, γευόμαστε τον καρπό της γνώσης, αλλά ο πίνακας μένει ίδιος. Μπορούμε να πηγαίνουμε όπου θέλουμε, μα πάντα γυρνάμε στη βάση μας – στο σπίτι μας, σε ένα αγαπημένο πρόσωπο, στη χαμένη μας πατρίδα…
Προτού όμως, σταματήσω να μουτζουρώνω τις λευκές αυτές σελίδες με τις κηρομπογιές του μυαλού μου, αποτυπώνοντάς τις σκέψεις μου σε λέξεις, θα επικεντρωθώ περισσότερο στη γοητεία που ασκεί η τέχνη και στη διαφορετική οπτική που έχει ο καθένας για αυτή… Ποιος ξέρει, άραγε, σε ποιο μονοπάτι του μυαλού να βάδισε το πινέλο του ζωγράφου ή αν κατάφερε ποτέ να αντικρίσει την καρδερίνα (τον εαυτό του) κατάματα, στον ξύλινο καθρέπτη της ψυχής του. (Νομίζω πως το κατάφερε, κρίνοντας από το διάφανο, κρυστάλλινο βλέμμα του πτηνού). Το ζήτημα είναι ότι δεν θα μάθουμε ποτέ τι ακριβώς σκεφτόταν ο Φαμπρίσιους, όταν το ζωγράφισε, όμως, δεδομένου ότι έχουμε τις δικές μας θεωρίες και τους δικούς μας γάργαρους συλλογισμούς, τι σημασία έχει;
Πηγές: http://www.artcoremagazine.gr/eikastika/beaux-arts/i-karderina-1654-tou-karel-famprisious
https://www.lifo.gr/culture/vivlio/i-istoria-piso-apo-tin-karderina-tis-ntona-tart
