“Όποιος δεν θυμάται χάνεται”
Αύτη η πολυειπωμένη φράση στροβιλίζει στη δίνη των κοινωνικών εμμονών. Προβάλλεται ως ένα δόγμα, μια α-λήθεια, που πρέπει πιστά να ακολουθείται.
“Αληθές το μη λήθον” (Ηράκλειτος)
Είναι αληθινό το αλησμόνητο, αλλά σωστό είναι και το μη-λάθος, δηλαδή πάλι το αληθινό. Συνεπώς σωστό είναι το αληθινό και η γνώση του αληθινού σώζει (σωστό και σώζω είναι έννοιες ομόρριζες). Έτσι, όταν κάποιος ισχυρίζεται πως γνωρίζει κάτι, αυτό δεν είναι μια αναφορά σε μια εσωτερική εμπειρία. Το να λέει κάποιος πως γνωρίζει ισοδυναμεί με το να διεκδικεί την αλήθεια του ισχυρισμού του.
Η ελληνικής παραγωγής ταινία “Μήλα” -του πρωτοεμφανιζόμενου Χρήστου Νίκου- μας μεταφέρει στο σενάριο μιας παγκόσμιας πανδημίας αμνησίας. Ο Άρης (τον υποδύεται ο Άρης Σερβετάλης) ακολουθεί ένα πρόγραμμα ανάρρωσης που έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει τους μη “αναγνωρισμένους” ασθενείς να δημιουργήσουν νέες ταυτότητες και να ξεκινήσουν μια καινούργια ζωή. Η καθημερινότητά του περιλαμβάνει αποστολές με σκοπό την εκ νέου κοινωνική του ένταξη, καθεμία από τις οποίες ολοκληρώνεται με μια φωτογραφία polaroid ως αποδεικτικό στοιχείο.
Με έντονο το στοιχείο της αλληγορίας, τα “Μήλα” μας προσκαλούν να αναστοχαστούμε πάνω στις έννοιες της θύμησης και της λήθης. Η μνήμη είναι ένα φαινόμενο δυναμικό. Είναι μια ανασυγκρότηση εκείνου που δεν υπάρχει πια, που δεν έχει συνείδηση των αλλεπάλληλων παραμορφώσεων που διαδοχικά υφίσταται.
Η “ανθρωποσύνη”, η φύση του ανθρώπου, δεν είναι απλώς ένα ιδιαίτερο βιολογικό χαρακτηριστικό ενός είδους γήινων ζώων. Είναι αποτέλεσμα μιας διανοητικής διαδικασίας. Για να γίνει ο άνθρωπος άνθρωπος πρέπει να καταλάβει ότι είναι κάτι και τι είναι αυτό το κάτι, και επίσης να καταλάβει ότι πρέπει να ζει σύμφωνα με αυτή τη γνώση για να μπορεί να παραμείνει άνθρωπος.
Η μνήμη συνιστά έναν δεσμό που μας συνδέει με το αιώνιο παρόν. Είναι η δύναμη που μας συνέχει με το παρελθόν, που συγκροτεί την ταυτότητά μας και που μας παρέχει ένα πλαίσιο για τη σκέψη και τη δράση μας. Στον αντίποδα της μνήμης, η λήθη έρχεται να αποβάλλει από την θύμησή μας μέρος της βιωμένης μας πραγματικότητας. Έρχεται να μας απαλλάξει από το άγος του παρελθόντος, να μας ξελαφρώσει από την καταδίκη μας στην μνήμη. Είναι ένας εσωτερικός μηχανισμός που επιχειρεί την προσωπική μας κάθαρση. Αποτελεί, έτσι, ένα σημαντικό παράγοντα αυτορρύθμισής μας, αλλά και μια ώθηση απεγκλωβισμού από το παρελθόν στο παρόν, από το βιωμένο προς τη ζωή, από το γνωστό στο άγνωστο· μια πορεία αλήθειας που προϋποθέτει εγγενώς την λήθη. Όσο ζωτική είναι για την ύπαρξη η μνήμη, άλλο τόσο είναι και η λήθη.
