«Ο εφιάλτης της Περσεφόνης» προφητεία των καιρών για το περιβάλλον;

Γράφει η Μαρία Τσούκα.

«Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα
κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.

Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.

Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες
ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο
τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.

Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.

Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία
κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα.

Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς».

Γράφτηκε πριν περίπου 50 χρόνια, το 1976, όμως εξακολουθεί να είναι επίκαιρο στις μέρες μας. Ο λόγος για το ποίημα « Ο εφιάλτης της Περσεφόνης» του Νίκου Γκάτσου το οποίο μελοποιήθηκε έπειτα από συνεργασία με τον Μάνο Χατζιδάκι και συμπεριλήφθηκε στον κύκλο τραγουδιών «Τα Παράλογα». Ο ίδιος ο Χατζιδάκις, συστήνοντας τα από το οπισθόφυλλο του τότε δίσκου 33 στροφών επισημαίνει: «Τα Παράλογα είναι ένας κύκλος λαϊκών τραγουδιών για σιωπηλή και κατ’ ιδίαν ακρόαση. Το θέμα των τραγουδιών είναι η αθάνατη Ελλάδα σ’ όλη την ένδοξη διαδρομή της και γι’ αυτό απαιτείται απ’ τους ακροατές προσήλωση, θρησκευτικότις και ει δυνατόν νηστεία- χωρίς να σημαίνει αυτό ότι “Τα Παράλογα” πρέπει να ακούγονται μόνο τη Μεγάλη Παρασκευή. “Τα Παράλογα” αποτείνονται σε μια σιωπηλή κατηγορία ανθρώπων που δύσκολα συναντά κανείς στον Ελλαδικό χώρο. Κι εδώ είναι η τόλμη αυτής της εργασίας. Περιττό να προσθέσω, ότι η συμμετοχή τόσων εθνικών κεφαλαίων στην ερμηνεία του έργου (Μερκούρη, Φαραντούρη, Θεοδωράκης), καθιστά τον δίσκο γνήσια εθνικόφρονα χωρίς αμφισβήτηση για το ήθος και για τους στόχους του. Μουσικά, το έργο ανήκει στις νεότερες αντιλήψεις μου περί τραγουδιού και μουσικής».

Σε μια εποχή των αντάρτικων και των εμβατηρίων, στην καρδιά της μεταπολίτευση, ένας κύκλος τραγουδιών όπως «Τα Παράλογα» δικαιολογούσαν πλήρως τον τίτλο τους. Πιο συγκεκριμένα με το τραγούδι «Ο Εφιάλτης της Περσεφόνης, ο Νίκος Γκάτσος θέτει επί τάπητος στην ελληνική κοινωνία το οικολογικό ζήτημα. Μια πραγματικά ρηξικέλευθη κίνηση για την Ελλάδα της τότε εποχής. Ο ποιητής προσπαθεί να δείξει το μέλλον σε μια περίοδο που κρίνεται αναγκαία η ανάπτυξη με κάθε κόστος. Την ώρα που η κοινωνία χρησιμοποιεί τον τουρισμό για να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερο ρευστό και παράλληλα θυσιάζει την ψυχή του πολιτισμού της στο βωμό της καταναλωτικής μαγείας, ο ποιητικός λόγος πιστός στις ιδέες και τα ιδανικά του επιδιώκει να δείξει την εναλλακτική οδό.

Με το στίχο «Εκεί που φύτρωνε φλυσκούνι κι άγρια μέντα, κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο», φαίνεται ότι ο Γκάτσος είχε προβλέψει την ολοκληρωτική τσιμεντοποίηση των πόλεων χωρίς χώρους πρασίνου και σεβασμού στο περιβάλλον. Επιπροσθέτως κάνει λόγο για τους ανθρώπους που «παζαρεύουν στα τσιμέντα», τους επαρχιώτες δηλαδή που ήρθαν στη πρωτεύουσα σε αναζήτηση μεροκάματου και μετά από παζάρια κλείστηκαν στα τσιμεντένια διαμερίσματα είτε στην συμπεριφορά -πιθανότατα η σημασία είναι διττή- ανθρώπων που είχαν εκτάσεις στις οποίες έχτισαν πολυκατοικίες “τέρατα” για τον άμεσο και δίχως όρο πλουτισμό τους με την μετεξέλιξη αυτών σε νεόπλουτους -με την αρνητικότερη σημασία που μπορεί να έχει ο όρος- και των πόλεων τους σε υπερτροφικά άστη που εκτρέφουν και αναδεικνύουν τον πολιτισμό των απορριμμάτων. Στον τελευταίο στίχο μας αναφέρει και το πρώτο απότοκο αυτής της οικολογικής καταστροφής «και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο», με τα καμίνια των βιομηχανιών να ρυπαίνουν τον αέρα, δίχως καμία πρόληψη και ελαχιστοποίηση των ρύπων αυτών ούτε τότε αλλά ούτε και τώρα, με μία Ελλάδα που αδυνατεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της απέναντι στο Πρωτόκολλο του Κιότο.

Με αυτό το ποίημα ο πολιτισμός προσπάθησε να παρέμβει στα ζωώδη ένστικτα του ανθρώπου εις μάτην βέβαια. Αυτό γιατί, όταν η δίψα για εξουσία είναι στο ζενίθ της, κάθε προσπάθεια για αλλαγή από μέρος του πολιτισμού βρίσκει την ανθρωπότητα ακόμα σε εμβρυική ηλικία. Τα λόγια του Γκάτσου είναι αυτές τις ημέρες, με τις αλλεπάλληλες πυρκαγιές που πλήττουν την χώρα, προφητικά. Κάτω από αυτό το πρίσμα λοιπόν, η παρότρυνσή του ποιητή να κοιμηθεί η Περσεφόνη και να παραμείνει στα έγκατα της Γης, να της προσφέρει καλύτερη τύχη από το χώρο της μητέρας της, Δήμητρας,  που τον έχουν λεηλατήσει οι άνθρωποι σε τόσο μεγάλο βαθμό. Ο αληθινός πλούτος βρίσκεται γύρω μας και ονομάζεται «οξυγόνο», αν δεν αγωνιστούμε εμείς για την διατήρηση του, αν δεν σεβαστούμε ό,τι μας έχει δοθεί τόσο απλόχερα από τη φύση από τη στιγμή της ύπαρξής μας, τότε καλύτερα να αφήσουμε την Περσεφόνη να κοιμηθεί και να την ακολουθήσουμε και εμείς, ζητώντας παράλληλα ένα μεγάλο συγγνώμη από τα παιδιά μας που δεν φροντίσαμε όταν έπρεπε.

Σε έναν καλύτερο κόσμο με την Περσεφόνη δίπλα στη μητέρα της που τόσο την αγαπάει λοιπόν…

Βιβλιογραφία

Αριάννα Χατζηγαλανού, “«Τα Παράλογα» του Μάνου Χατζιδάκι”,  popaganda.gr, POPAGANDA, 26/03/2015, https://popaganda.gr/art/ta-paraloga-tou-manou-chatzidaki, 23/07/2022