Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία εχθές το απόγευμα η παρουσίαση του βιβλίου του Καθηγητή Στέφανου Δημητρίου “Ο ελεύθερος άνθρωπος: Ο πολιτικός ανθρωπισμός και η ‘πολιτική μηχανή’ στο έργο του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ” στο Καφέ του Μουσείου. Το βιβλίο παρουσίασαν οι εκλεκτοί Καθ. Αλίκη Λαβράνου, Καθ. Γιώργος Ξηροπαΐδης, Καθ. Δημήτρης Χριστόπουλος, σε ένα ακροατήριο μεταξύ των οποίων ξεχώρισαν οι φοιτητές του από το Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Ο Στέφανος Δημητρίου* ρητά διατυπώνει πως ελεύθερος άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος κοπιάζει για να είναι αυτοκυβερνήτης και αυτονομοθέτης, ενώ συγχρόνως μπορεί και επιτυγχάνει την συνύπαρξη με τους άλλους σε ισότιμους όρους, υποβάλλοντας τον εαυτό του έτσι σε περιορισμούς – ίσους προς εκείνους που επιλέγουν και οι άλλοι για να είναι εφικτή η πολιτική συνύπαρξη.
Τα ερωτήματα που γεννώνται από μια τέτοια προβληματική είναι πάμπολλα: Μπορεί να υπάρξει ελευθερία χωρίς όρους που την διασφαλίζουν; Και αν είναι έτσι, τότε μήπως η ελευθερία είναι εξαρτώμενη από τους όρους που την εξασφαλίζουν; Μήπως η αυτονομία μπορεί να νοηθεί αφότου κάποιος έχει αποδεχτεί την ετερονομία; Πώς μπορεί να γεφυρωθεί αυτό το παράδοξο; Στο βιβλίο θα μπορέσει ο αναγνώστης, μέσα από την διεισδυτική και συστηματική γραφή του Δημητρίου, να σκάψει πιο βαθιά στα νοήματα, διαπιστώνοντας πως ο αγώνας για ελευθερία δεν μπορεί να νοηθεί αναπόσπαστα από τον αγώνα για επιδίωξη της ευδαιμονίας.
Τι είναι ο ελεύθερος άνθρωπος;
Αυτό είναι το κατεξοχήν ερώτημα που συνέχει την πολιτική θεωρία του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ. Στην πολιτική φιλοσοφία του Ρουσσώ, η σχέση νόμου και ελευθερίας, δηλαδή η σχέση εξαναγκασμού και ελευθερίας, είναι η συνθήκη για την εννόηση της ελευθερίας ως αυτονομίας, αλλά και για τον προσδιορισμό της σημασίας του ελεύθερου ανθρώπου. Από αυτό το σημείο ανακύπτει και το λεγόμενο «ρουσσωικό παράδοξο», δηλαδή το τι είναι ο εξαναγκασμός στην ελευθερία. Τι σημαίνει ότι κάποιος είναι ελεύθερος επειδή εξαναγκάζεται να είναι ελεύθερος; Πώς είναι δυνατόν να συνυπάρχουν ο εξαναγκασμός και η ελευθερία; Η κυριαρχία του νόμου αποτελεί και αυτή κυριαρχία. Το παράδοξο της σχέσης νόμου και ελευθερίας είναι ήδη εγγεγραμμένο στη σχέση ελευθερίας και κυριαρχίας. Πώς, λοιπόν, θα κατανοήσουμε τη θέση του Ρουσσώ ότι μόνο εκεί όπου υπάρχει νόμος υπάρχει ελευθερία;
Αυτά τα προβλήματα, διατυπωμένα ως ερωτήματα, αναδεικνύουν την προβληματική η οποία, σαν υπόγειο ποτάμι, κυλά από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη -δηλαδή από την πλατωνική Πολιτεία, τους Νόμους και τον Πολιτικό, αλλά και βεβαίως τα Πολιτικά του Αριστοτέλη, τα οποία συνιστούν και τη ληξιαρχική πράξη γεννήσεως της δημοκρατικής ρεπουμπλικανικής πολιτικής θεωρίας- και εκβάλλει, μέσω του Ρουσσώ αλλά και του Καντ, στη σημερινή θεωρητική προβληματική και δημόσια συζήτηση. Η σχέση νόμου και ελευθερίας, δηλαδή εξαναγκασμού και ελευθερίας -το ρουσσωικό πολιτικό παράδοξο-, είναι το οδηγητικό πρόβλημα στην ερευνητική, κριτική και ερμηνευτική δουλειά αυτού του βιβλίου, στο οποίο ο συγγραφέας εξετάζει και τον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται η πολιτική θεωρία του Ρουσσώ, ιδίως στο Κοινωνικό Συμβόλαιο, ως θεωρία της ελευθερίας ως αυτονομίας.
Η ανωτέρω περιγραφή προέρχεται από το οπισθόφυλλο του βιβλίου.
* Ο Στέφανος Δημητρίου είναι Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Το ερευνητικό-συγγραφικό και το διδακτικό του έργο αναπτύσσεται στο πεδίο της νεότερης και σύγχρονης, αλλά και της αρχαίας ελληνικής Πολιτικής Φιλοσοφίας, καθώς και της Θεωρίας της Δημοκρατίας.
