Του Αλέξανδρου Λυμπίκη
Τη Πέμπτη, 25η Μαρτίου 2021, συμπληρώθηκαν 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Το κέντρο της Αθήνας μετατράπηκε σε χώρο διεξαγωγής εκδηλώσεων με κοινό την Ελληνική ηγεσία και εκπροσώπους του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και της Ρωσίας, των τριών δυνάμεων δηλαδή που η επέμβασή τους συνέβαλε στην ίδρυση του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης. Η προσπάθεια εστίαζε στο να αναδείξει τον εξαιρετικά συμβολικό χαρακτήρα της επετείου, παρά τις αντίξοες υγειονομικές συνθήκες. Παρόλα αυτά, με αφορμή το χρονικό αυτό ορόσημο, μας δίνεται η ευκαιρία όχι μόνο να επαναφέρουμε στη μνήμη μας τα γεγονότα και τους χαρακτήρες που επέτρεψαν την εθνική αναγέννηση το 1821, αλλά και να εξετάσουμε εκείνες τις επιλογές που σημάδεψαν τα πρώτα χρόνια της εξέγερσης. Και αυτό, γιατί η ιστορία παρέχει πολύτιμα μαθήματα τόσο για την ερμηνεία του παρόντος όσο και το σχεδιασμό του μέλλοντος.
Φυσικά, ορθά ο κόσμος με υπερηφάνεια θυμάται κάθε 25η Μαρτίου εκείνους τους Έλληνες και τις Ελληνίδες που με υψηλά ιδανικά και πάθος για ελευθερία αγωνίστηκαν για την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας. Άλλωστε, όπως επισήμανε και ο Γάλλος πρόεδρος στην ομιλία του για την εθνική επέτειο, «η Ελευθερία δεν κληρονομείται αλλά κατακτιέται». Με το να αναγνωρίζουμε τις προσπάθειες των προγόνων μας λοιπόν μπορούμε και εμείς πιο εύκολα να αφιερωνόμαστε στη προστασία των θεσμικών μας κεκτημένων. Οι πράξεις ανδρείας τους μας συνοδεύουν και λειτουργούν ως κάλεσμα για την ανταπόκριση στις προκλήσεις.
Όμως, παράλληλα με όλα τα παραπάνω, είναι σημαντικό να μη ξεχνάμε ότι στις σελίδες που αφορούν την εξέγερση του 1821 δεν αναφέρεται μόνο ο ηρωισμός αγωνιστών και αγωνιστριών. Περιγράφονται επίσης πρακτικές και συγκρούσεις που χαρακτηρίζουν πολλές από τις περιόδους αναταραχών που διένυσε το σύγχρονο Ελληνικό κράτος στα διακόσια χρόνια ιστορίας του. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται οι δύο φάσεις της εμφύλιας σύγκρουσης που ξέσπασε το 1823. Ενώ η επανάσταση βρισκόταν σε εξέλιξη, οι διάφοροι παράγοντες της Στερεάς, της Πελοποννήσου και των νησιών βρίσκονταν σε αντιπαράθεση αρχικά πολιτικά και στη συνέχεια στρατιωτικά για το ποιος θα κατέχει τα ηνία σε εθνικό επίπεδο. Αποτέλεσμα ήταν η φυλάκιση των Μοραϊτών ηγετών και η κατασπατάληση του πρώτου αγγλικού δανείου.
Ο Ελληνικός εμφύλιος δεν εξυπηρετεί μόνο στο να καταδείξει την ακαταμάχητη επιθυμία κάποιων ατόμων για κατάληψη της εξουσίας με κάθε μέσο, αλλά και την αδυναμία συγκρότησης κεντρικής διοίκησης και κράτους καθ’ όλη τη πρώτη δεκαετία ύπαρξης της ανεξάρτητης Ελλάδας. Οι πρόκριτοι, οι οπλαρχηγοί και οι πολιτικοί που διεκδίκησαν για τον εαυτό τους μερίδιο της εξουσίας δεν θα μπορούσαν να πράξουν κάτι τέτοιο αν υπήρχε ισχυρή αρχή που να συντόνιζε τον αγώνα σε πανελλήνιο επίπεδο. Η ανάθεση του γενικότερου συντονισμού σε άτομο ή επιτροπή αποτέλεσε κομμάτι του σχεδίου της Φιλικής Εταιρείας και τέθηκε ως ζητούμενο στις πρώτες δύο Εθνοσυνελεύσεις, της Επιδαύρου και του Άστρους. Οι τελευταίες, εμπνεόμενες από τις αρχές του Διαφωτισμού και τις επαναστάσεις του προηγούμενου αιώνα σε Γαλλία και Αμερική, παρήγαγαν κείμενα τα οποία κατά το σκέλος που αφορά τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα φάνηκαν αρκετά φιλελεύθερα. Αντίθετα, όσον αφορά τη πολιτειακή οργάνωση της χώρας καθιέρωσαν αρχικά πολλές υπάλληλες τοπικές εξουσίες σε Πελοπόννησο, Δυτική Ελλάδα και Ανατολική Στερεά και στη συνέχεια κανόνα επέμβασης της νομοθετικής εξουσίας στην οργάνωση της εκτελεστικής, με αποτέλεσμα την έλλειψη κεντρικής ηγεσίας με περιθώριο δράσης.
Ο εθνικός διχασμός και η ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού δεν παρέμειναν χαρακτηριστικά της Ελληνικής κοινωνίας μόνο στη φάση του αγώνα της εθνικής απελευθέρωσης. Επέμειναν για δεκαετίες, με τον πρώτο να εκδηλώνεται σε ακραία μορφή το 1915 και το 1946. Η ελαττωματική δημόσια διοίκηση εξακολουθεί και επιβαρύνει τις προοπτικές μας για συλλογική ευημερία. Τελικά, όμως, η επισήμανση αυτών των δύο παραγόντων δεν εξυπηρετεί στο να αμαυρώσει αυτό το τμήμα της Ελληνικής ιστορίας. Εξάλλου, οι Έλληνες κατάφεραν να πετύχουν την εθνική τους αναγέννηση καθώς οι προσπάθειες τους μετέβαλαν την κοινή γνώμη στο εξωτερικό και, ως εκ τούτου, ανέτρεψαν τις παραδοχές της Συνθήκης της Βιέννης για διατήρηση του status quo. Χάρη στην αυταπάρνηση αρκετών Ελλήνων και Ελληνίδων, καθώς και στην εξωτερική παρέμβαση (Ναυμαχία του Ναβαρίνου, Γαλλικό εκστρατευτικό σώμα στη Πελοπόννησο, Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828), το δικαίωμα του Ελληνικού λαού στην αυτοδιάθεση πραγματώθηκε.
Όπως και σε πολλές άλλες κρίσιμες ιστορικές καμπές, η νοοτροπία και η συμπεριφορά ορισμένων μπορεί να παίζει καθοριστικό ρόλο στη κοινή πρόοδο. Για κάθε Ρήγα, Μπουμπουλίνα και Καποδίστρια υπάρχουν ένας Μαυροκορδάτος, Νέγρης ή Κωλέττης. Κάποια πρόσωπα ήταν σε θέση να υπερβούν τα ελαττώματα του χαρακτήρα τους για να εξυπηρετήσουν έναν υψηλότερο σκοπό, άλλα όχι. Η ελπίδα είναι ότι η ζυγαριά θα γέρνει διαρκώς υπέρ των πρώτων.
Ο Αλέξανδρος Λυμπίκης είναι νέος νομικός.
