«Πιστεύεις στην ανθρώπινη καρδιά; Δεν εννοώ το όργανο, προφανώς. Μιλάω με την ποιητική έννοια του όρου. Η ανθρώπινη καρδιά. Νομίζεις πως υπάρχει τέτοιο πράγμα; Κάτι που καθιστά τον καθέναν από μας ιδιαίτερο και μοναδικό;», αναρωτιέται ο Καζούο Ισιγκούρο μέσα από το στόμα ενός ήρωα του. Γεννημένος το 1960, βίωσε κι ο ίδιος από πρώτο χέρι την ταχεία τεχνολογική εξέλιξη, στα πλαίσια του Ψυχρού πολέμου που μετεξελίχθηκε σε πόλεμο των άστρων, μέχρι την κατάκτηση της Σελήνης κι ακόμα παραπέρα. Έζησε και το όνειρο – ή τον φόβο – ενός μέλλοντος που τότε φάνταζε κοντινό, αυτού όπου η τεχνητή νοημοσύνη θα υποβοηθά, ίσως και θα υποκαθιστά, την ανθρώπινη. Αρκετές δεκαετίες μετά, και φαίνεται ότι αυτό το μέλλον δεν έχει φτάσει ακόμα, και ούτε ακριβώς πλησιάζει.
Σε ένα τέτοιο μέλλον όμως, ο Ισιγκούρο στήνει τον κόσμο της Κλάρας, μιας ΤΦ (τεχνητής φίλης), ενός πλάσματος κατασκευασμένου για να κρατάει συντροφιά σε παιδιά και εφήβους. Δεν γνωρίζει και πολλά για τον κόσμο, αλλά με την καταπληκτική της αντίληψη, αφομοιώνει πολύ γρήγορα και εξελίσσεται διαρκώς. Από την βιτρίνα του μαγαζιού όπου πωλείται, παίρνει μια πρώτη γεύση από τις ανθρώπινες σχέσεις και την σημασία τους. Η Μάνατζερ, ο μόνος άνθρωπος σε ολόκληρο το κατάστημα, εξηγεί στην Κλάρα γιατί να αποφεύγει τους συναισθηματικούς δεσμούς, ως πλέον ειδήμων χάρη στην πολύχρονη πείρα της από τον αληθινό κόσμο. Όπως κι εμείς, η Τεχνητή μας Φίλη ξενίζεται. Οξύμωρο τα κατ’ εξοχήν συναισθηματικά όντα να διδάσκουν την μοναξιά, έτσι δεν είναι;
Και κάποτε, η Τζόσι γίνεται μέρος της ζωής της Κλάρας. Ή μήπως το αντίστροφο; Η νεαρή κοπέλα με την εκφυλιστική ασθένεια που καταβροχθίζει, στάλα στάλα, την δύναμη της, διατηρεί συνεχώς την αισιοδοξία της και την πίστη της σε ένα φωτεινότερο αύριο. Η Κλάρα καταφέρνει γρήγορα να γίνει η συντροφιά της, με σκοπό να την βοηθήσει στις απέραντες ώρες της μοναξιάς της, και ίσως και κάτι παραπάνω. Ίσως ακόμα και κάτι πολύ παραπάνω. Κι όσο περνάνε οι μέρες, η Τεχνητή Φίλη της Τζόσι την μαθαίνει καλύτερα, και μέσα από την καλοσυνάτη της φύση αντιλαμβάνεται βαθύτερα τις σχέσεις της με τα κοντινά της πρόσωπα. Φτάνει τόσο κοντά της, ώστε ο όρος “Τεχνητή” μπροστά από την “φίλη” αρχίζει να μοιάζει παράταιρος.
Φτάνει, όμως, αρκετά κοντά, ώστε να μπορέσει να γίνει μια άλλη Τζόσι; Κι η ίδια φαίνεται να αμφιβάλλει αν κάτι τέτοιο είναι εφικτό, και αν το τεχνολογικό επίτευγμα το οποίο και αποτελεί δύναται να υποκαταστήσει πραγματικά την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση.
Θα καταφέρει, για παράδειγμα, να νιώσει για την προστατευόμενη της ό,τι κι ο Ρικ; Ο παιδικός φίλος της Τζόσι, αν και ευφυής και αφοσιωμένος, δεν ανήκει στην υψηλά ιστάμενη «τάξη», δηλαδή τα γενετικά βελτιωμένα παιδιά. Γνωρίζει καλά πως αυτή είναι η αιτία της περιφρόνησης του υπόλοιπου κόσμου για το πρόσωπό του, αλλά και ένα σοβαρό εμπόδιο για το μέλλον του. Το αποδέχεται και μας προβληματίζει. Αν πράγματι η κοινωνία του Ισιγκούρο προοικονομεί το πεπρωμένο της δικής μας, τότε το πανί που πρέπει να υψωθεί είναι μάλλον μαύρο. Παρόλα αυτά, ο Ρικ εξακολουθεί να γεμίζει με λόγια τα συννεφάκια πάνω από τις καρικατούρες της Τζόσι, οι οποίες απεικονίζουν φιγούρες από τον κόσμο των απογοητευμένων ενηλίκων. Λόγια διαποτισμένα από την ώριμη και δραματικά ειλικρινή οπτική του, ανησυχούν τους γύρω του, βάζουν σε σκέψεις την Κλάρα, και μαζί με εκείνη και εμάς.
Καμία άλλη προσέγγιση δεν θα ταίριαζε περισσότερο σε έναν χαρακτήρα του καιρού του, όπως είναι ο Ρικ. Η αφέλεια είναι χαρακτηριστικό προ πολλού εξαφανισμένο, το ίδιο και η εμπιστοσύνη. Η κοινωνικοποίηση δεν παίρνει την σημερινή έννοια και σημασία‧ αποτελεί περισσότερο μια περίεργη ανάγκη, μένει όμως περιορισμένη σε ένα πρωταρχικό επίπεδο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα συνιστά η κατ’ οίκον εκπαίδευση των παιδιών – και όχι στα πλαίσια κάποιας καραντίνας. Μοιάζει απίστευτο ότι ο Ισιγκούρο ολοκλήρωσε την συγγραφή λίγο πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, προβλέποντας καταστάσεις οι οποίες τώρα φαίνονται τόσο ανεπιθύμητα γνωστές…
Έχουμε, βέβαια, και τον Ήλιο. Η Κλάρα αντλεί την ενέργειά της από τις αχτίδες του, συμβάλλοντας μάλλον στην πράσινη ανάπτυξη της εποχής της. Γι’ αυτό άλλωστε, ο Ήλιος για εκείνη γράφεται πάντα με κεφαλαίο Η, όπως και τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή. Με την γλυκιά της αθωότητα, πιστεύει ότι το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους, ότι κι εκείνοι επιβιώνουν χάρη στον ζωοδότη θεό (δεν έχει βέβαια, κι εντελώς άδικο). Κι έτσι οραματίζεται έναν τρόπο να σώσει την νεαρή της φίλη, ερχόμενη σε μια συμφωνία μαζί του. Όχι χωρίς αντάλλαγμα, φυσικά. Το αντάλλαγμα, δε, θα πρέπει να είναι ισάξιο της προσφοράς, θα πρέπει να είναι θυσία, σωστά; Αυτό απαιτούν οι θεοί. Θυσία τίνος πράγματος; Καλύτερα να μην μάθετε από μένα την απάντηση.
Αίσθηση προκαλούν, πάντως, και οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και ρομπότ. Σίγουρα αλληλοεξαρτώμενες, και σίγουρα φιλικές (δεν πλησιάζουμε στο σενάριο της επανάστασης των ανδροειδών), εντούτοις τα ερωτηματικά παραμένουν. Υπάρχει εκείνος ο ανώνυμος έφηβος που υποχρέωνε τον Τεχνητό του Φίλο να προχωράει μόνιμα πίσω του, ώστε να μην ντροπιάζεται. Υπάρχει, ακόμα, εκείνη η σκηνή όπου η Τζόσι συναντάει τους συμμαθητές της, και (σχεδόν) όλοι μαζί εξετάζουν βάναυσα τις δυνατότητες της Κλάρας, αντιμετωπίζοντας την ως ένα άλλο είδος υπηρέτριας. Γυρίζοντας τις σελίδες, γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρη μια τρομακτική συνειδητοποίηση. Οι άνθρωποι φέρονται εγωιστικά, ωφελιμιστικά, απαρνούνται τα συναισθήματά τους εις βάρος άλλων επιδιώξεων, αποφεύγουν να δημιουργήσουν δεσμούς. Τα ρομπότ, από την άλλη, μοιάζουν πιο δεκτικά, πιο αθώα, περισσότερο έτοιμα να εμπιστευτούν, να συμπονέσουν. Αρκετά περισσότερο έτοιμα να αγαπήσουν. Η ίδια η αφήγηση, άλλωστε, γίνεται από ένα τέτοιο τεχνητό ον, που μοιάζει τόσο πιο «ανθρώπινο» από αρκετούς αληθινούς ανθρώπους. Πώς είναι δυνατόν κάτι τέτοιο, αν τα ρομπότ κατασκευάστηκαν από ανθρώπους, και κατά τα ανθρώπινα πρότυπα; Μήπως τελικά το μόνο που διαφοροποιεί το είδος μας, είναι το όνομά μας; Υπάρχει τελικά ανθρώπινη καρδιά, κάτι που καθιστά τον καθέναν από μας ιδιαίτερο και μοναδικό;
