*Μια πιθανή διαταραχή της σωματικής υγείας , όπως για παράδειγμα η προσβολή από έναν ιό ή ένα ατύχημα, είναι σχεδόν βέβαιο πως θα μας έκανε να αναζητήσουμε άμεση περίθαλψη, θεραπεία ή και πρόληψη. Συνήθως δεν θα νιώθαμε καμία ιδιαίτερη συστολή να μοιραστούμε την περιπέτεια της υγείας μας με τον περίγυρό μας, ενώ όσοι μάθαιναν για το συμβάν μάλλον θα εύχονταν περαστικά.
Μια εξίσου πιθανή διαταραχή ψυχικής υγείας, παρόλο που έχει ακριβώς την ίδια βάση, είναι αρκετά αβέβαιο ότι θα αναγνωριζόταν και θα μας οδηγούσε το ίδιο άμεσα σε αναζήτηση στοχευμένης βοήθειας από κάποιον ειδικό. Αν τελικά κάναμε αυτό το βήμα, ίσως αποφεύγαμε συζητήσεις για το θέμα με αίσθημα ντροπής ή υπό το φόβο αντιδράσεων που θα μας έφερναν σε αμηχανία. Αν πάλι κάποιος μάθαινε τυχαία για την κατάσταση το πιθανότερο είναι να προσποιούνταν ότι δεν το έμαθε. Και ενώ πρακτικά η διατήρηση της σωματικής υγείας είναι εξίσου σημαντική με τη διατήρηση της ψυχικής, η αναλογία αυτή δεν φαίνεται να εφαρμόζεται στην πραγματική ζωή. Μια μικρή μόνο απόδειξη αποτελεί το πόσο ελλιπής είναι η ουσιαστική ενημέρωση του κοινού πάνω στο θέμα, αλλά και γενικότερα το πόσο σπανίζουν στο δημόσιο και ιδιωτικό διάλογο οι αναφορές σε λέξεις με αρχικό το γράμμα “ψ”.
Για να ασχοληθούμε λίγο παραπάνω μαζί τους, προσδιορίζοντας τόσο το ακριβές νόημα, όσο και την αξία που έχουν στην πραγματικότητα, ζητήσαμε τη βοήθεια της ψυχολόγου Αλεξάνδρας Παυλέτση-Στεφανή.
Πώς θα περιέγραφες τη δουλειά του ψυχολόγου σε κάποιον που δεν έχει καμία επαφή με αυτή;
Ο ψυχολόγος είναι ο ειδικός, ο οποίος μπορεί να βοηθήσει το άτομο να διαχειριστεί αποτελεσματικά συναισθηματικές και διαπροσωπικές δυσκολίες. Βασικό αντικείμενο της ψυχολογίας είναι η ερμηνεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς και η συμβολή στην αντιμετώπιση των ψυχολογικών προβλημάτων του ανθρώπου. Ο ψυχολόγος ασχολείται με την αντιμετώπιση ψυχολογικών προβλημάτων, τόσο στο κομμάτι της πρόληψης όσο και στο κομμάτι της θεραπείας.
Τι είναι η ψυχοθεραπεία και πώς μπορεί να βοηθήσει κάποιον; Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι προσέγγισης της διαδικασίας από τους ειδικούς;
Μέσω τις ψυχοθεραπείας μπορεί το άτομο να αναγνωρίσει τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, τις δυσλειτουργικές σκέψεις, να καταλάβει την προέλευση τους και να εκπαιδευτεί σε στρατηγικές αντιμετώπισης έτσι ώστε να είναι περισσότερο λειτουργικό. Η σκέψη καθορίζει τη λειτουργία του ατόμου σε σχέση με το περιβάλλον, η οποία πολλές φορές δημιουργεί επαναλαμβανόμενα μοτίβα συμπεριφοράς, που οδηγούν σε αδιέξοδο.
Η ψυχοθεραπεία είναι σημαντικό να εφαρμόζεται από άτομο που έχει κατάλληλη εκπαίδευση σε κάποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση. Υπάρχουν λοιπόν, διάφοροι τύποι ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης, όπως η Ψυχαναλυτική, η Υπαρξιακή, η Συνθετική, η Γνωσιακή-Συμπεριφορική, η Γνωστική-Αναλυτική, η Συστημική ψυχοθεραπεία. Η κάθε προσέγγιση χρησιμοποιεί διαφορετικές τεχνικές και εστιάζει σε διαφορετικά σημεία, αλλά το βασικότερο ανεξάρτητα της προσέγγισης για την αποτελεσματικότερη ψυχοθεραπεία είναι η ποιότητα της θεραπευτικής σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου.
Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για το πότε είναι καλό να αναζητείται επαγγελματική βοήθεια;
Το πρόβλημα δεν είναι ουσιαστικά το πρόβλημα, αλλά η διαχείριση του. Η ψυχοθεραπεία αποτελεί ένα άριστο εργαλείο αυτογνωσίας. Μας παρέχει το χώρο μέσα στον οποίο μπορούμε με ασφάλεια να εκφράσουμε ό,τι σκεφτόμαστε. Ο θεραπευόμενος αρχίζει να εντοπίζει τις διαστρεβλώσεις των προσδοκιών που επιφέρει το παρελθόν του– και αναπτύσσει λιγότερο αυτοκαταστροφικούς τρόπους αλληλεπίδρασης με τους ανθρώπους γύρω του. Όταν το άτομο παρατηρεί συναισθηματικές δυσκολίες, δυσκολίες στις σχέσεις με άλλα άτομα, έντονη καθημερινή δυσφορία, επαναλαμβανόμενα σωματικά συμπτώματα χωρίς άλλη ιατρική εξήγηση, έχει υποστεί τραυματικό γεγονός, χρησιμοποιεί λάθους τρόπους διαχείρισης των προβλημάτων μέσω χρήσης ουσιών ή φαγητού ή απλώς ενδιαφέρεται για την αυτοβελτίωση και την αυτογνωσία, τότε είναι καλό να επισκεφθεί ψυχολόγο.
Τι αποτρέπει συνήθως κάποιον από το να απευθυνθεί σε ψυχολόγο;
Υπάρχουν άτομα, τα οποία έχουν την επιθυμία ακόμα και χρόνια να επισκεφθούν ένα ψυχολόγο, άλλα ο φόβος και το άγχος της πρώτης συνεδρίας τα αποτρέπει από το να ξεκινήσουν ψυχοθεραπεία, αλλά και η δυσκολία της αποδοχής του πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί η ψυχοθεραπεία. Επίσης, καθοριστικής σημασίας είναι η δυσκολία του να αποδεχθούν ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν, το οποίο είναι σημαντικό βήμα για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας και την αλλαγή. Υπάρχουν διάφορες σκέψεις, οι οποίες αποτρέπουν το άτομο να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία, οπότε είναι σημαντικό να καθορίσει τους στόχους του και να σκεφτεί σε ποια αλλαγή στοχεύει.
“Μπορώ να συζητήσω το εκάστοτε πρόβλημα με ένα φίλο ή να προσπαθήσω να το λύσω μόνος”, είναι μια αντίληψη που συναντάται συχνά. Έχει κάποια σχέση με όλα αυτά η δουλειά που γίνεται με τη βοήθεια ενός ψυχολόγου;
Οι φίλοι και η ύπαρξη διάφορων υποστηρικτών δικτύων είναι βασική για την ψυχική και κοινωνική ισορροπία του ατόμου. Η συζήτηση με έναν φίλο μπορεί να ανακουφίσει το άτομο, καθώς εκφράζεται, αλλά ο ψυχολόγος είναι ένα άτομο κατάλληλα εκπαιδευμένο που δεν περιορίζεται μόνο στο διάλογο, αλλά μπορεί να εμβαθύνει σε άλλα κομμάτια, να το υποστηρίξει διαφορετικά και να προσφέρει πολλά, ώστε να γνωρίσει το ίδιο καλύτερα τον ψυχισμό του. Οπότε σίγουρα η συζήτηση με ένα φίλο και η ψυχοθεραπεία δεν μπορούν να εξισωθούν.
“Έχω κάνει μερικές συνεδρίες αλλά δεν ένιωσα ότι μπορεί αυτή η διαδικασία να με βοηθήσει κάπως.” Τι μπορεί να πήγε λάθος;
Είναι σημαντικό όταν ξεκινάει ένα άτομο συνεδρίες να καθοριστούν οι προσδοκίες και οι στόχοι που έχει για την διαδικασία αυτή. Η ψυχοθεραπεία είναι ένα ταξίδι που απαιτεί προσπάθεια και υπομονή. Η αλλαγή μπορεί να επιφέρει επίπονα συναισθήματα, αλλά το αποτέλεσμα θα αξίζει. Είναι βασικό οποιαδήποτε ανησυχία έχει το άτομο να μπορεί να την εκφράζει ελεύθερα στον ψυχολόγο. Η θεραπευτική σχέση που έχει αναπτυχθεί μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου είναι σημαντική για την πορεία της θεραπείας, καθώς ο θεραπευόμενος θα μπορεί έτσι να δημιουργήσει μια αυθεντική σύνδεση με τον θεραπευτή και κατ΄ επέκταση με τον εαυτό του. Θα πρέπει να αναζητά ο καθένας τον θεραπευτή που είναι πιο κατάλληλος για αυτόν.
Σε τι διαφέρει ουσιαστικά η δουλειά του ψυχολόγου από του ψυχιάτρου; Λειτουργούν ποτέ συνδυαστικά και πώς γνωρίζω σε ποιον πρέπει να απευθυνθώ;
Ο ψυχίατρος είναι εξειδικευμένος ιατρός για τη θεραπεία ψυχικών διαταραχών, τις οποίες αντιμετωπίζει μέσω φαρμάκων. Εάν έχει πραγματοποιήσει την κατάλληλη εκπαίδευση, μπορεί να πραγματοποιήσει ψυχοθεραπεία. Ο ψυχολόγος εστιάζει στις αιτίες και πώς συσχετίζονται με τα ψυχικά φαινόμενα του κάθε ατόμου. Είναι δυνατόν να λειτουργήσουν συνδυαστικά, όταν είναι απαραίτητη η θεραπεία με φάρμακα και η ψυχοθεραπεία. Η επίσκεψη σε έναν ειδικό μπορεί να καθορίσει τη σωστή θεραπεία.
Ποιες τρεις καταστάσεις θα σημείωνες ως αυτές που παρατηρείς να εμφανίζονται συχνότερα;
Συχνότερες καταστάσεις που δυσκολεύονται τα άτομα να διαχειριστούν είναι η διαχείριση του άγχους, οι δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες σχετίζονται με δυσκολία στην επικοινωνία και οι διαταραχές της διάθεσης, οι οποίες επηρεάζουν την καθημερινότητα του ατόμου και μπορούν να εκφραστούν και ψυχοσωματικά. Η βάση όλων όμως είναι η αυτογνωσία και η αυτοεκτίμηση. Όταν το άτομο πραγματικά γνωρίζει τον εαυτό του και γνωρίζει τι αξίζει, μπορεί να διαχειριστεί εντελώς διαφορετικά κάθε κατάσταση.
Ακόμα και στις μέρες μας, που ίσως θα ήταν λογικό να έχει απενοχοποιηθεί κάπως το θέμα, δεν φαίνεται να γίνεται καθόλου συχνά δημόσιος ή και ιδιωτικός διάλογος αναφορικά με την ψυχική υγεία. Γιατί θα έλεγες ότι συντηρούνται αυτά τα στερεότυπα;
Τα τελευταία χρόνια έχει βελτιωθεί μέχρι ένα σημείο η στάση της κοινωνίας απέναντι στην ψυχική υγεία, αλλά παρόλα αυτά θεωρείται ακόμα ταμπού. Η ευθύνη για την καταπολέμηση του στίγματος της ψυχικής νόσου είναι τόσο ατομική, όσο και κοινωνική. Η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης για τα άτομα με ψυχική νόσο είναι βασική όπως και το να διατηρούμε το σεβασμό απέναντι τους. Η έλλειψη γνώσης για τα θέματα ψυχικής υγείας είναι η βάση των στερεοτύπων που διατηρούνται σήμερα.
Αν αντιληφθώ ότι κάποιος στο περιβάλλον μου χρειάζεται υποστήριξη από ειδικό ψυχικής υγείας, αλλά εκείνος είτε δεν επιθυμεί να λάβει είτε δεν αναγνωρίζει ότι τη χρειάζεται, τι μπορώ να κάνω γι’ αυτό;
Ακόμα και η στάση μας απέναντι σε ένα κοντινό μας πρόσωπο, όταν παρατηρήσουμε ότι χρειάζεται έναν ειδικό ψυχικής υγείας, προωθεί το στίγμα απέναντι στην ψυχική νόσο. Είναι βασικό να το εκφράζουμε ελεύθερα, όπως θα του προτείναμε οποιονδήποτε άλλο ειδικό ή γιατρό, όταν αντιλαμβανόμασταν ότι αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα υγείας. Είναι σημαντικό να το εκφράσουμε χωρίς ενοχές και να τον στηρίξουμε να απευθυνθεί στον ειδικό, παρουσιάζοντας τους λόγους που το κρίνουμε απαραίτητο, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη και τη στιγμή που αισθάνεται έτοιμο να το κάνει.
