Ο Καθηγητής Δημήτριος Γιατρομανωλάκης* (Τμήμα Κλασικών Σπουδών, Τμήμα Ανθρωπολογίας και Τμήμα Συγκριτικής Σκέψης, Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, Συνιδρυτής και Συνδιευθυντής, Seminar Series Cultural Politics, Weatherhead Center for International Affairs, Πανεπιστήμιο Harvard) είναι ένας από τους πιο επιδραστικούς στοχαστές της διανόησης στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Ο διάσημος Βέλγος ιστορικός Marcel Detienne (École Pratique des Hautes Études, Παρίσι) γράφει για τον Καθηγητή Γιατρομανωλάκη:
«Μαζί με τον Ι.Θ. Κακριδή και την Christiane-Sourvinou-Inwood, ο Γιατρομανωλάκης ανήκει στους τρεις σπουδαιότερους Ελληνιστές της σύγχρονης Ελλάδας. Χωρίς αμφιβολία, είναι ένας από τους πιο καινοτόμους και ιδιοφυείς Ελληνιστές παγκοσμίως.»
Κρατώντας ανά χείρας το νέο βιβλίο του Καθηγητή υπό τον τίτλο Πολιτικές Μυθογένεσης: Τέχνη και Διανόηση στην Ευρωπαϊκή Πρωτοπορία, που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2020 από τον ιστορικό οίκο Ίκαρος, διαπιστώνω -στο βαθμό που μπορώ- το βάθος της διανοίας του συγγραφέα να αποκαλύπτει την δυναμική της αρχαιότητας μέσα στα πρωτοποριακά επαναστατικά κινήματα του 20ου αιώνα. Με τέχνη και ροή στον λόγο, ξεδιπλώνεται ένα αφήγημα με ζωντανά παραδείγματα του πώς πρωτοποριακές επαναστατικές φωνές στη Γαλλία και αλλού συναντήθηκαν με τον ελληνικό πολιτισμό.
Όπως διατυπώνει τα ερωτήματα και η Elaine Scarry (Harvard University):
«Είναι οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι “ορθόδοξοι” ή “σχισματικοί”; Συντηρητικοί ή επαναστατικοί; Η μυστική δασώδης λίμνη του παρελθόντος ή τα αέρια πτερά του μέλλοντος;»
Ο διεθνούς φήμης Ελληνιστής επιστρατεύει την μέθοδο της υπερβατικής σκέψης, του μύθου, και αναπλάθει την εικόνα της ανθρωπιστικής παράδοσης της αρχαιότητας, και της επίδρασης που αυτή είχε σε εξέχοντες διανοητές της σκέψης και της τέχνης, φωτίζοντας τον προ-κλασικό πολιτισμό, πέρα και έξω από τα στεγανά της λογοκρατίας.
Ο James Tatum (Dartmouth College, Ηνωμένες Πολιτείες) γράφει:
«Το έργο του Γιατρομανωλάκη χαρακτηρίζεται παντού από μια ενέργεια και πρωτοτυπία που σπάνια επιτυγχάνεται από επιστήμονες οποιασδήποτε ηλικίας. […] Το βιβλίο του “Greek Mythologies” θα είναι απόλυτα απαραίτητο σε όσους θέλουν να γνωρίσουν δύο χώρους για τους οποίους πολλοί έχουν υποθέσει ότι έχουν ελάχιστη σχέση μεταξύ τους: τα πρωτοποριακά κινήματα του 20ου αιώνα και τον αρχαίο ελληνικό μύθο και την τέχνη.»
Διαβάζοντας το βιβλίο σας αλλά και τις κρίσεις άλλων επιφανών επιστημόνων και διανοητών στο εξωτερικό για αυτό, όπως του Marcel Detienne ή της Elaine Scarry και πολλών άλλων, καταλαβαίνω ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικά ρηξικέλευθο και πρωτοποριακό έργο. Εσείς ο ίδιος ποια θα λέγατε, εν συντομία, ότι είναι τα καίρια σημεία της έρευνάς σας στο συγκεκριμένο σας έργο;
Μέχρι τώρα οι (σύντομες, περιορισμένες, κυρίως πληροφοριακού χαρακτήρα) συζητήσεις της πρόσληψης της κλασικής αρχαιότητας από την ευρωπαϊκή πρωτοπορία τείνουν να εστιάζονται στην κριτική στάση της έναντι του σημαντικού αυτού πολιτισμικού κεφαλαίου της λεγόμενης «δυτικής» παράδοσης. Δίδουν έμφαση σχεδόν αποκλειστικά στο γεγονός ότι ηγετικές μορφές της πρωτοπορίας είχαν προτάξει την λύτρωση της ευρωπαϊκής διανόησης και τέχνης από την ηγεμονική επίδραση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, όπως αυτόν τον είχε ερμηνεύσει η ακαδημαϊκή ανθρωπιστική και ιδεαλιστική παράδοση, που ανάγεται στον Johann Joachim Winckelmann και στον Διαφωτισμό. Μέτρο, αρμονία, ορθολογισμός αποτελούσαν τα βασικά χαρακτηριστικά της έτσι κατασκευασμένης ελληνικής αρχαιότητας. Ενδεικτική της πολεμικής στάσης των Ευρωπαίων πρωτοπόρων έναντι της ανθρωπιστικής αυτής κληρονομιάς είναι η ρήση του Αντρέ Μπρετόν στο «Rano Raraku»: «”Πόσο όμορφος είναι ο κόσμος | Η Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ”. Ο Πάμπλο Πικάσο είχε επίσης αποφανθεί ότι «Ἡ ὀμορφιὰ τοῦ Παρθενῶνα, τῆς Ἀφροδίτης, τῶν Νυμφῶν καὶ τῶν Ναρκίσσων κι᾽ αὐτὰ εἶναι ψεύδη. […] Γιὰ νὰ λέμε τὴν ἀλήθεια, ὁ Παρθενῶνας δὲν εἶναι παρὰ ἕνα ἀγροτικὸ σπίτι ποὺ πάνω του ἔβαλαν μιὰ στέγη. Πρόσθεσαν κολῶνες καὶ γλυπτά, μιὰ καὶ ζούσανε τότες στὴν Ἀθήνα ἄνθρωποι ποὺ δούλευαν καὶ ἤθελαν νὰ ἐκφραστοῦν». Εξάλλου, στην υπερρεαλιστική λίστα του 1931 η οποία αφορούσε σε συγγραφείς που «δεν πρέπει να διαβάσουμε» συμπεριλαμβανόταν, όπως επισημαίνω στο βιβλίο μου, ο Πλάτωνας. Είχε, βεβαίως, προηγηθεί ο Μαρινέττι, ο ιδρυτής του φουτουρισμού, αλλά και άλλες φωνές.
Στο βιβλίο μου πηγαίνω πέρα από την τετριμμένη αυτή προσέγγιση και διερευνώ με ποιους τρόπους η κριτική αυτή στάση αντικαταστάθηκε εν πολλοίς από την υιοθέτηση, εκ μέρους σημαντικών εκπροσώπων της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, και προσαρμογή στις δικές τους κοινωνικοαισθητικές, όπως τις αποκαλώ, προτεραιότητες, στοιχείων της αρχαιότητας.
Αυτό έγινε εφικτό χάρη σε έναν ριζοσπαστικό επαναπροσδιορισμό του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, που προήγαγε την λεγόμενη «προκλασική» φάση του και τις σκοτεινές εκφάνσεις του, εκείνες που αποκάλυπταν την δύναμη των προ-λογικών ενστίκτων του ανθρώπου, τον άκρατο ερωτισμό, την βία, την υπέρβαση εύτακτων ορίων, τον δυναμισμό της υβριδικής σύζευξης διαφορετικών οντολογικών κατηγοριών και καταστάσεων εις βάρος της αποθεωμένης από τον παραδοσιακό ανθρωπισμό αρμονίας και συμμετρίας.
Θεμελιώδη ρόλο στον ριζοσπαστικό αυτόν επαναπροσδιορισμό της ελληνικής αρχαιότητας έπαιξε η μυθολογία, οι βαθείες δομές, οι επιστημολογικές διαδικασίες και εκφραστικοί μηχανισμοί της οποίας, όπως δείχνω στο εν λόγω βιβλίο, συνέβαλαν στην διαμόρφωση αυτού που ορίζω ως μυθογένεση στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία.
Πότε αρχίσατε να ασχολείσθε ερευνητικά με την πολύπλοκη έννοια του μύθου;
Ήδη από τα χρόνια που έζησα στην Οξφόρδη, μολονότι εκεί το κύριο αντικείμενο των σπουδών μου ήταν οι τεχνικές επιστήμες της παπυρολογίας, της επιγραφικής και της αττικής αγγειογραφίας, με είχε ελκύσει η μελέτη της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, όχι μόνο αυτή καθ’ εαυτήν, μέσα στα συγχρονικά της, αρχαία πολιτισμικά πλαίσια, αλλά και ως προς την πρόσληψή της από σημαντικούς εκπροσώπους της διανόησης και της τέχνης τον εικοστό αιώνα. Με είχε ελκύσει ιδιαίτερα η γαλλική πρωτοπορία, την οποία άρχισα να διερευνώ εκείνη την περίοδο, όσο συστηματικά μου το επέτρεπε η κυρίως έρευνά μου.
Η μυθολογία αποτελεί ένα πρωτεϊκό πολιτισμικό φαινόμενο που διατελεί διαρκώς εν τω γίγνεσθαι, ή, όπως έχω υποστηρίξει, σε κατάσταση ρευστότητας.
Η προσαρμοστικότητα των αρχαίων μύθων σε διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες, είχα καταλήξει ήδη τότε, οφείλεται στην δεκτικότητα των βαθειών δομών τους.
Γνωρίζω ότι η προσέγγισή σας του μύθου έρχεται σε διάλογο με την ανθρωπολογική θεωρία και έρευνα. Μιλήστε μας για αυτό το θέμα.
Στην κατανόηση της σύνθετης διεργασίας των μύθων με βοήθησε σημαντικά το έργο του Λέβι-Στρως, μέντορά μου ήδη από τότε που ήμουν φοιτητής στην Οξφόρδη. Η ανθρωπολογική ανάλυσή του, για παράδειγμα, του μύθου του Οιδίποδα, η έμφαση που έδιδε στην ανάγκη θεώρησης όλων των εκδοχών του, από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια, ως ένα εξελισσόμενο όλον, παρά την μάλλον μονοσήμαντη έμφασή του σε συγκεκριμένα μόνο στοιχεία του αρχαίου μύθου (την μετάβαση, όπως υποστηρίζει, από θεωρίες αυτοχθονίας στην αυτογνωσία του ανθρώπου ως είδους που αναπαράγει εαυτό) και ευρύτερα έργα του όπως η Άγρια Σκέψη, ήταν από τις πρώτες μου μυήσεις στην συγκριτική ανθρωπολογική ερμηνευτική. Έκτοτε άρχισα να εστιάζω την έρευνά μου της πρόσληψης της αρχαίας μυθολογίας στο έργο πρωτοπόρων διανοητών και ζωγράφων όπως ο Ζωρζ Μπατάιγ, ο Μισέλ Λεϊρίς, ο Αντρέ Μασσόν, ο Μαξ Ερνστ και είχα αρχίσει να διαμορφώνω την έννοια της μυθογένεσης που προτείνω στο συγκεκριμένο βιβλίο.
Ωστόσο, ακόμη πιο καθοριστικό ρόλο για την προσέγγισή μου υπήρξε η πρώτη συνάντησή μου με τον Ζακ Ντερριντά. Στην πρώτη συνάντηση μαζί του, γνωρίζοντας την έντονη διανοητική σχέση που είχε με τον Μπατάιγ, τον είχα ρωτήσει αν ο Ακέφαλος θα μπορούσε να ιδωθεί ως μία προδρομική, σύγχρονη «μυθολογική» εκδοχή της δικής του κριτικής του φαλλογοκεντρισμού του δυτικού ρασιοναλισμού. Η απάντησή του ήταν εξαιρετικά ενθαρρυντική. Έκτοτε, η σκέψη του, που βεβαίως στεκόταν σχεδόν στον αντίποδα της ερμηνευτικής τελεολογίας του Λέβι-Στρως, έγινε για μένα ένα σημείο αναφοράς στο οποίο ανέτρεχα συχνά.
Θα ήθελα εδώ να τονίσω, εξάλλου, ότι η ευρωπαϊκή πρωτοπορία του δεύτερου τετάρτου του εικοστού αιώνα διαμόρφωσε σχεδόν όλες τις πτυχές της μεταγενέστερης, λεγόμενης δυτικής σκέψης και τέχνης.
Χωρίς αυτήν δεν θα είχε αναπτυχθεί ούτε η «δομιστική» ψυχανάλυση του Λακάν (ο οποίος υπήρξε ένθερμος συνομιλητής π.χ. του Μπατάιγ και του Νταλί), ούτε η αποδομιστική φιλοσοφία του Ντερριντά και τόσων άλλων. Ξανάπιασα το νήμα των ερευνών μου για το συγκεκριμένο θέμα μετά την Οξφόρδη, κατά την διάρκεια της θητείας μου στην Αμερικανική Ακαδημία του Βερολίνου, που, χάρη στο Berlin Prize που μου είχε απονεμηθεί, μού έδωσε την ευκαιρία να διεξαγάγω επιπλέον έρευνα και σε πλευρές της πρόσληψης της ελληνικής αρχαιότητας στην Γερμανία του μεσοπολέμου.
Ποια είναι τα ιστορικά γεγονότα που συνέβαλαν στην αναθεώρηση του παρελθόντος από εκπροσώπους της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας του μεσοπολέμου;
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Μεγάλος Πόλεμος, όπως είναι επίσης γνωστός στην Ευρώπη, υπήρξε η πρώτη σύρραξη στην νεότερη εποχή που είχε τόσες ολέθριες συνέπειες σε τόσο μεγάλη κλίμακα. Ποτέ μέχρι τότε η έμφαση στην θετικιστική σκέψη και πράξη που είχε επικρατήσει, εν πολλοίς, στην Ευρώπη ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, η τεχνολογία, δεν είχε χειραγωγηθεί για να καταστρέψει ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας και όχι για να βελτιώσει τις συνθήκες συνύπαρξης των ανθρώπων, όπως ευαγγελίζονταν οι θιασώτες του θετικιστικού ρασιοναλισμού, υπό την επίδραση και της ιδεαλιστικής ερμηνείας του αρχαίου κλασικού πολιτισμού που προήγαγε την υποτιθέμενη λογοκρατία της αρχαίας ελληνικής σκέψης. Οι πληγές που άφησε στους επιζήσαντες η τραγωδία του Μεγάλου Πολέμου ήταν όχι μόνο σωματικές, αλλά, προφανώς, και διανοητικές και ψυχικές. Ο Αντρέ Μασσόν, για παράδειγμα, μέσω λεπτών αλλά σαφών εικαστικών συμβολισμών, επανέρχεται διαρκώς στο έργο του, μέχρι το τέλος της ζωής του, στα τραύματα εκείνου του ολέθρου. Η εικόνα του ανοιγμένου ροδιού ή η αποτύπωση εσωτερικών οργάνων του ανθρώπινου σώματος στα έργα του αποτελούν επανερχόμενα εικαστικά υπομνήματα θραυσμένων κρανίων και κατακρεουργημένων σωμάτων.
Στα μάτια σημαντικών εκπροσώπων της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, η εξιδανικευμένη ανθρωπιστική παράδοση και η θετικιστική λογοκρατία, ένα είδος αυτοβαυκαλιζόμενης ιδεολογικής ύβρεως, αποδείχθηκαν κατασκευάσματα ευάλωτα, σαθρά, μπροστά στα εγγενή ένστικτα του ανθρώπου. Με όρους νιτσεϊκούς, θα λέγαμε ότι το απολλώνιο αποδείχθηκε μία προβληματική και ατελής εκδοχή του ανθρώπινου.
Εξ ου και η έμφαση των πρωτοπόρων στο αντι-ρασιοναλιστικό όνειρο, στην ενστικτώδη βία και η προτίμησή τους για αυτό που όριζαν ως «προκλασικό» πολιτισμό.
Ναι, αλλά μέχρι τότε οι Ευρωπαίοι γενικά είχαν δημιουργήσει μία ωραιοποιημένη εικόνα της αρχαίας Ελλάδας.
Η ωραιοποιητική προσέγγιση των Ευρωπαίων στην κλασσική αρχαιότητα δεν είναι ένα μονοσήμαντο φαινόμενο. Όχι σπάνια οδήγησε σε άκρως συντηρητικές πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές, ρατσιστικές ή αποικιοκρατικές, από τις οποίες δεν έμεινε ανεπηρέαστη ούτε και η εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας. Από την άλλη, πρέπει να επισημανθεί ότι η εξιδανίκευση της ελληνικής αρχαιότητας κυρίως στα τέλη του 18ου-αρχές του 19ου αιώνα από σημαντικούς εκπροσώπους του ιδεαλισμού και του Ρομαντισμού συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη του φιλελληνικού κινήματος.
Αν αφήσουμε την ευρωπαϊκή πρωτοπορία και έρθουμε στο παρόν, πώς βλέπετε την σχέση των σύγχρονων ανθρώπων με την αρχαιότητα; Πώς την προσεγγίζουν;
Θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι τα τελευταία χρόνια, παρόλο που οι Κλασσικές Σπουδές παραμένουν, δυστυχώς, ένας από τους πιο συντηρητικούς χώρους στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, υπάρχει, γενικά, μία πιο υγιής αναθεώρηση των κριτηρίων και αρχών αξιολόγησης της κλασικής (ελληνικής και ρωμαϊκής) αρχαιότητας, η οποία δικαίως λαμβάνει υπ’ όψιν της και τα διάφορα μελανά σημεία της εκμετάλλευσής της από συντηρητικούς φορείς εξουσίας στην νεότερη εποχή, οι οποίοι δεν δίσταζαν και δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν στοιχεία του «πολιτιστικού κεφαλαίου» της αρχαιότητας προκειμένου να προπαγανδίσουν τις δικές τους ρατσιστικές, φασιστικές ή σεξιστικές ιδεολογίες.
Ποια είναι η σημασία της προσωκρατικής σκέψης στην ιδεολογία και εν γένει κοσμοθεωρία εκπροσώπων της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας; Το ρωτώ αυτό, γιατί καταλαβαίνω ότι η έρευνά σας σχετικά με τους προσωκρατικούς συνιστά μία από τις σπουδαιότερες συμβολές του έργου σας αυτού.
Δεν έχει ερευνηθεί συστηματικά ή διεπιστημονικά ούτε είναι γνωστό ευρέως το ότι ο Ηράκλειτος απασχόλησε έντονα αρκετούς διανοητές και καλλιτέχνες της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας του δεύτερου τετάρτου του εικοστού αιώνα. Τον είχαν γνωρίσει χάρη στην ερμηνευτική διαμεσολάβηση του Χέγκελ και του Νίτσε. Για παράδειγμα, η θεωρία του Ηρακλείτου ότι «φύσις κρύπτεσθαι φιλεῖ» και η ερμηνεία της από τον Αλμπέρτο Σαβίνιο επηρέασε βαθύτατα την κριτική θεωρία του Νταλί και την εικαστική οπτική του. Τον βοήθησε να αναπτύξει τρόπους σύλληψης και αποτύπωσης αυτού που θεωρούσε ως την ουσία ή μάλλον ουσιαστική δόμηση και θέση μέσα στον κόσμο των αντικειμένων πέρα από την άμεση φαινομενικότητά τους.
Επίσης, για τον Χάιντεγκερ όπως και για αρκετούς άλλους διανοητές και καλλιτέχνες της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, όπως π.χ. ο Ζωρζ Μπατάιγ, οι λεγόμενοι προσωκρατικοί στοχαστές εκπροσωπούσαν, όπως ισχυρίζομαι στις Πολιτικές Μυθογένεσης και αλλού, υπόδειγμα ολιστικής σκέψης.
Ειδικά στους πρωτοπόρους καλλιτέχνες και στοχαστές οι αρχαίοι εκείνοι φιλόσοφοι, παρά τις μεγάλες μεταξύ τους διαφορές, προσέφεραν παραδείγματα ενός περιεκτικού στοχασμού που κάλυπτε ένα ευρύτατο φάσμα της διαδραστικότητας του ανθρώπου με τα κοινωνικά συν-υποκείμενά του αλλά και με τον κόσμο σε όλες τις εκφάνσεις του, πέρα από τις αυστηρά λογοκρατικές επιστημολογικές σχηματοποιήσεις μεταγενέστερων φιλοσόφων. Τα παραδείγματα αυτά συνέβαλαν στην εξέλιξη των πρωτοποριακών μυθογενετικών επιλογών.
Θα προσέθετα ότι η πρόσληψη των προσωκρατικών από τους πρωτοπόρους διανοητές επαναπροσδιόρισε την σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με την φιλοσοφία. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και σύνθετο ζήτημα, για το οποίο είχα διάφορες ευκαιρίες να συζητήσω στο Χάρβαρντ με τον σπουδαίο Αμερικανό φιλόσοφο Stanley Cavell τα χρόνια μου στην Society of Fellows. Η φιλοσοφία είναι ο μεγάλος ελεγκτής των έτοιμων σχημάτων και των ομογενοποιητικών σχημάτων σκέψης και αυτό το είχαν κατανοήσει, βεβαίως, σε όλη του την έκταση οι στοχαστές της Ευρωπαϊκής πρωτοπορίας.
Το επιστημονικό σας έργο είναι ευρύτατο. Πείτε μας για τις ερευνητικές σας προτεραιότητες αυτή την περίοδο.
Αυτή την περίοδο ασχολούμαι με τρία βιβλία. Το πρώτο, το οποίο έχει ήδη ολοκληρωθεί, εστιάζεται στην επίδραση της λεγόμενης προσωκρατικής φιλοσοφίας στην διανόηση και τέχνη της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας. Τα άλλα δύο βιβλία διερευνούν σημαντικές πτυχές της ελληνικής αρχαιότητας: 1) την ιστορία της λειτουργίας των επιγραφών στα αρχαία ελληνικά αγγεία και 2) την ιστορία του (εξαιρετικά σύνθετου) θεσμού των μουσικών αγώνων στην κλασική και την ελληνιστική περίοδο.
Ευχαριστούμε τον Καθηγητή Δημήτριο Γιατρομανωλάκη για τον χρόνο του και τον διεισδυτικό του λόγο.
* Ο Δημήτριος Γιατρομανωλάκης (D. Phil. Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης) εξειδικεύθηκε στους ερευνητικούς χώρους της Επιγραφικής, της Παπυρολογίας και της Αρχαίας Ελληνικής Αγγειογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και στο Πανεπιστήμιο Harvard. Μεταξύ άλλων διεθνών διακρίσεων, συμπεριλαμβανομένης της θητείας του στο Διεπιστημονικό Κέντρο Society of Fellows του Πανεπιστημίου Harvard, του έχει απονεμηθεί το Berlin Prize.
Στα βιβλία του συγκαταλέγονται τα εξής: Epigraphy of Art: Ancient Greek Vase-Inscriptions and Vase-Paintings (επιμ., Οξφόρδη 2016), Greek Mythologies (Καίμπριτζ, Μασσ. 2012), An Archaeology of Representations: Ancient Greek Vase-Painting and Contemporary Methodologies (επιμ., Αθήνα 2009) και Sappho in the Making: The Early Reception (Καίμπριτζ, Μασσ. 2007).
